عوامل موثر در خندانی پسته

عوامل موثر در خندانی پسته

پسته یکی از محصولات استراتژیک و مهم کشور می‌باشد که نقش مهمی در صادرات غیر نفتی داشته و دارای ارزش و ارز آوری بالایی می‌باشد. یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های ارزش‌گذاری پسته در بازار، خندانی پسته می‌باشد. در این مقاله  عوامل موثر در خندانی پسته به طور کامل آورده شده است.

امیدوارم مطالعه این مقاله برای عزیزان اثرگذار بوده، شاهد بهبود کیفیت و به طبع آن قیمت پسته‌ باشیم.

 

 

خندانی پسته چیست؟

از ویژگی­‌های منحصر به فرد گونه خوراکی پسته شکاف خوردن پوسته چوبی یا همان خندانی است. این صفت گونه­‌ی پسته­ ی اهلی را به لحاظ خوراکی با اهمیت­‌تر می­‌کند. گونه‌های خود روی پسته مانند پسته­‌ی وحشی یا بنه دارای این صفت نمی‌باشند.

 

خندانی پسته به رشد مغز پسته و گسترش مغز در پوست استخوانی مربوط است. مغز پسته پس از کامل شدن رشد و پرشدن، با ایجاد فشار فیزیکی به پوست استخوانی منجر به خندانی پسته می‌گردد.

 

 

پوسته استخوانی پسته که به اصطلاح Shell نامیده می شود، در اواخر مردادماه پس از پر شدن مغز پسته شروع به ترک خوردن می‌کند، این ترک خوردن از نوک‌پسته شروع شده و کم کم از یک سمت یا هر دو سمت ادامه پیدا می‌کند در صورتی که این شکاف دو طرفه و کامل باشد می‌گوییم پسته خندان است.

 

همزمان با افزایش رشد مغز، بلوغ نهایی مغز با جدا شدن پوست سبز از پوست استخوانی مشخص می‌شود که با شکسته شدن رنگدانه‌های کلروفیل و ظاهرشدن رنگدانه‌های قرمز در پوست سبز همراه است.

بنابراین یکی از نشانه‌های خندان شدن پوست استخوانی، ظاهر شدن رنگ قرمز در پوست سبز است.

 

در این زمان پوست استخوانی به‌طور کامل چوبی شده است (سخت شده) و سلول‌هایی که در ناحیه خندانی هستند، می‌میرند. به نظر می‌رسد که عوامل بیوشیمیایی متفاوت با یک عامل شیمیایی در کنترل مکانیزم خندان شدن و تسریع خندانی پوست استخوانی دخالت دارند، که هنوز شناخته نشده‌اند و بایستی مورد مطالعه قرار بگیرند.

در هر حالت نسبت مغز به اندازه تولید پسته اندازه پوست استخوانی برای میوه کاملا خندان، بزرگتر از میوه‌های دارای خندانی نوک یا ناخندان است.

 

 

عواملی که بر خندانی پسته تاثیر گذارند

عوامل موثر بر خندانی پسته، چندین مورد هستند که در ادامه به آن ها اشاره می‌کنیم.

 

1. سال آور و سال کم بار

معمولا در سالی که میزان بار درخت بیشتر است درصد پسته خندان کاهش می‌یابد و در سالی که میزان بار کم است، درصد پسته خندان افزایش می‌یابد. چرا که درخت در صورت وجود بار زیاد توان پر-+کردن و خندان نمودن همه بار را ندارد.

در این سالها باید با تقویت درخت، تغذیه مناسب و هرس استاندارد کمک کنیم توان درخت بیشتر شده و بتواند پسته بیشتری را پرکند و درصد خندانی آن بالا رود.

 

2. نوع رقم؛ از عوامل موثر بر خندانی پسته

درصد خندان در نوع ارقام مختلف متفاوت است. به گونه‌ای که بیشترین درصد خندانی مربوط به رقم‌های اکبری و فندقی است و در این میان رقم کله‌قوچی بیشترین درصد ناخندانی را دارد، البته هر رقم خصوصیات و مزایا و معایب خود را دارد و فقط بر اساس این آیتم نمی‌توان نسبت به انتخاب رقم اقدام نمود.

 

 

3. اثر منفی شوری در میزان خندانی پسته

از عوامل دیگر محدود کننده خندانی پسته می‌توان به شوری آب اشاره کرد. تحقیقات نشان داده است که آبیاری درخت پسته با ای سی بالای ۴۰۰۰ می‌تواند در خندانی پسته تاثیرگذار باشد و هم‌چنین در تحقیقی دیگر نشان داده شده است که بین درصد رس در خاک با ناخندانی در پسته تاثیر مستقیم و مثبت وجود دارد.

 

4. اثر گرده‌افشانی توسط درختان پسته وحشی

تجربه و تحقیقات در ایران نشان داده است باغاتی که در اطراف جنگل‌های پسته وحشی قرار دارند به دلیل بارورشدن با درختان پسته وحشی درصد خندانی در آنان بسیار کاهش می‌یابد و این نکته‌ای است که باغداران باید مد نظر داشته باشند.

 

 

5. تاثیر منبع گرده وگرده افشانی

منبع گرده از دو طریق، تأثیرات گرده بر روی رشد و نمو جنین و بذر و همچنین برروی ویژگی‌های دیواره تخمدان و پوسته آندوکارپ در فرآیندهای خندانی دخالت می‌کند.

مطالعات نشان می‌دهد که میزان خندانی با تغییر منبع گرده تغییر می‌کند که از طریق تاثیر زنیایی گرده بر میزان رشدونمو، وزن و حجم بذر مغز صورت می‌گیرد.

 

بر اساس نتایج حاصل از پژوهش های دهقانی شورکی و سجلی  ۱۹۹۶ مشخص شده است که نوع گرده بر زاویه دو نیمه پوسته آندوکارپ در محل شکاف طولی تأثیر می‌گذارد، به‌نحوی که هر چه این زاویه بیش‌تر باشد امکان شکوفایی آندوکارپ کم‌تر می‌شود.

 

همچنین نتایج نشان داد که نوع گرده اثر متازنیایی قاطعی بر ضخامت دیواره تخمدان و آندوکارپ دارد. همچنین میزان میوه‌های خندان با گرده افشانی گل‌های مسن‌تر کاهش می‌یابد.

 

6. زمان برداشت

زمان برداشت در کاهش درصد دهن‌بست بسیار تاثیرگذار است هرچه زمان برداشت را به عقب بیندازیم میزان خندانی افزایش خواهد یافت. اما باید در نظر داشت که برداشت دیرهنگام می‌تواند باعث کاهش عملکرد سال بعد و ریزش پوند شود.

در واقع می‌توان گفت بهترین راه برای زودرس کردن محصول پسته، تغذیه مناسب و متعادل می‌باشد که در ادامه توضیح داده خواهد شد.

شاید بتوان گفت مهم‌ترین عامل در بهبود کیفیت میوه پسته و در نهایت پرشدن و خندان شدن آن، تغذیه متعادل و مناسب باشد.

 

 

7. برداشت در چند مرحله

اگر برداشت را در چند مرحله و با تکاندن درخت انجام دهیم با عمل تکاندن میوه‌های کاملا رسیده و خندان به‌راحتی از خوشه جدا شده و میوه‌های نارس همچنان روی خوشه باقی می‌مانند که هم وزن بیشتری می‌گیرند و هم خندان می‌شوند.

 

متاسفانه به خاطر نوع باغداری، ناامنی و مسائل دیگر تقریبا در هیچ جای ایران نمی‌توان باغی را مشاهده کرد که محصول پسته‌اش را در چند مرحله برداشت کند.

 

8. آبیاری کافی و مناسب

آبیاری در ماه‌های اردیبهشت و خرداد به شدت روی خندان‌شدن پسته تاثیر می‌گذارد همچنین آبیاری در نزدیکی برداشت از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است، البته موارد دیگری مثل کیفیت آب، شوری و اسیدیته آب نیز در این مورد تاثیرگذار هستند.

 

بنابراین بروز تنش آبی در مرداد و شهریور ماه و عدم آبیاری کافی و مناسب به افزایش درصد دهن بست و پوکی پسته می‌انجامد.

 

نکته کلیدی و مهم در خصوص آبیاری مرداد:

استفاده از کودهای حاوی منگنز، مس و پتاسیم در آبیاری مرداد به صورت آب آبیاری به فرم سولفات یا کلات اثر بسیار زیادی در پرشدن و خندان شدن پسته دارد.

 

نکته کلیدی و مهم در خصوص محلولپاشی مرداد:

محلولپاشی کودهای کلات منگنز، کلات مس و کودهای مخصوص مخصوص محلولپاشی مثل پتاس40 یا پتاس50 به شدت به بهبود پرشدن و خندان شدن پسته کمک می‌کتند.

 

9. تغذیه

تامین به موقع عناصر پر مصرف و کم مصرف روی عملکرد درخت و خندانی تاثیر زیادی دارد، یک تغذیه مناسب در چالکود زمستانه، آبیاری استارت در اسفندماه و تغذیه تکمیلی از خرداد ماه تا زمان برداشت اثر بسیار مهمی در افزایش درصد خندانی و پر شدن پسته‌ها دارد.

 

 

عناصر ماکرو یا درشت مغذی یا پرمصرف

یک تغذیه مناسب به خصوص استفاده از کودهای حاوی ازت، پتاسیم و فسفر از خرداد ماه تا زمان برداشت اثر بسیار مهمی در افزایش درصد خندانی و پرشدن پسته‌ها دارد. بنابراین لازم است یک برنامه تغذیه‌ای مناسب در طول فصل زیر نظر کارشناس داشته باشید.

 

ازت

یکی از عناصر بسیار مهم و پرمصرف می‌باشد که به پرشدن مغز پسته و افزایش وزن آن کمک می‌کند. مسلما هر چه وزن پسته بیشتر باشد و پرترشود درصد خندانی پسته افزایش می‌یابد.

 

پتاسیم

یکی از عناصر بسیار مهم می‌باشد که به کود کیفیت معروف است تامین به موقع و درست پتاسیم کمک زیادی به خندان شدن پسته و کاهش پوکی دانه‌های پسته می‌نماید.

 

 

عناصر میکرو یا ریزمغذی یا کم مصرف

سه عنصر ریزمغذی در پرشدن و خندان شدن و زودرس شدن پسته اثرگذار هستند که در ذیل به معرفی آنها می‌پردازیم.

 

منگنز

منگنز به زودرسی پسته کمک فوق العاده‌ای میکند. استفاده درست و به موقع از منگنز باعث کاهش درصد پوکی پسته شده و به زودرسی محصول پسته کمک شایانی میکند.

 

در سالهای اخیر به دلیل عدم توجه لازم و کافی به عنصر کودی منگنز، شاهد افزایش پوکی پسته و دیررسی و حتی نرسیدن میوه پسته شده است.

 

 

طی بازدیدهایی که در سالهای اخیر توسط گروه شرکت فارسا از باغات پسته نقاط مختلف کشور انجام گرفت می‌توان گفت در بسیاری از باغات کمبود عنصر کودی منگنز عامل محدود کننده اصلی باغ پسته شناخته شده و باعث قرمز شدن میوه پسته، پوکی و نرسیدن پسته تا زمان خزان درخت شده است در نتیجه باغدار پس از پایان فصل با میزان زیادی میوه پسته پوچ و نارس مواجه می‌شود که بسیار ناامید کننده و تاسف بار است.

 

 

روی

عنصر روی باعث افزایش سایز و پهنک برگ می‌گردد. برگ کارخانه غذاسازی درخت بوده و هر چه اندازه برگ بیشتر باشد غذاسازی برای میوه پسته بیشتر شده و به صورت غیرمستقیم به بهبود کمیت و کیفیت محصول کمک می‌کند.

همچنین کمبود عنصر کودی روی باعث ریزی و قرمز شدن دانه‌های پسته می‌گردد و در نهایت افزایش پوکی در میوه‌های پسته را سبب می‌شود.

 

بور

عنصر کودی بور اثر بسیار مهمی در افزایش دانه در خوشه و همچنین پرشدن پسته دارد در باغاتی که شاهد کمبود بور هستیم تعداد دانه در خوشه کم شده و تعداد دانه های پوک و در نهایت دهن بست افزایش می‌یابد.

متاسفانه در بسیاری از نقاط شاهد ترس کارشناسان از مسمومیت بور هستیم و بر همین اساس توصیه لازم انجام نمی‌گیرد و ترس از مسمومیت بور کار را به کمبود شدید بور رسانده است. در واقع از عنصر کودی بور غفلت کرده‌ایم.

 

 

اگر بخواهیم مبحث تغذیه را جمع‌بندی کنیم توصیه می‌شود برای اطمینان از صحت توصیه ابتدا نسبت به انجام آزمایش آب، خاک و برگ اقدام کرده و نسبت به توصیه دقیق و اجرا با مشورت کارشناس تغذیه اقدام نماییم.

 

در خصوص عناصر کودی مهم برای بهبود کیفیت پسته و خندان شدن آن صحبت شد اما واقعیت این است که کشاورزی و باغداری یک سیستم است و در یک سیستم تک تک اعضای تشکیل دهنده سیستم دارای اهمیت بسیار زیادی هستند و تنها استفاده از این عناصر کافی نبوده و باید همه عناصر غدایی لازم به صورت صحیح در زمان مناسب، به روش صحیح در اختیار درخت پسته قرار گیرد تا نتیجه عالی حاصل شود.

بر همین اساس توصیه می‌کنم حتما نسبت به مطالعه مقاله تفکر سیستمی در کشاورزی اقدام نمایید.

 

10. هرس زمستانه

 

برخی از آزمایشات نشان داده است در صورتی که در زمستان بخشی از گره‌های زایشی و شاخه‌ها توسط هرس کردن صحیح و اصولی حذف شوند سایر گره‌های زایشی با قدرت بیشتری باز شده، خوشه‌ای پرتر و محصولی با کیفت‌تر تولید می‌کنند این عمل نوعی تنک کردن است که از دیر باز در تمامی مناطق کشاورزی جهان رایج بوده است.

 

بارها خدمت عزیزان یادآور شدم وقتی درخت را هرس می‌کنیم به درخت دستور می‌دهیم که بار بدهد و وقتی به درخت کود می‌دهیم از درخت خواهش می‌کنیم که به ما بار بدهد. این بدین معنی است که اهمیت هرس درست و اصولی حتی از تغذیه هم مهم‌تر است.

 

با هرس صحیح و اصولی می‌توانیم تعادل خوبی بین میزان اندام هوایی و ریشه‌ها ایجاد کرده و با حفظ و نگهداری جوانه‌های قوی و کافی بر اساس توانایی درخت به بهبود کیفیت میوه درخت پسته و درنتیجه پسته خندان کمک کنیم.

 

 

11. کنترل آفات و بیماریها‌

یکی از عوامل بسیار مهم که باعث کاهش درصد خندانی پسته‌ها می‌گردد وجود آفت پسیل پسته و تراکم بالای آن می‌باشد.

البته می‌توان گفت همه آفات و بیماری‌ها و حتی نماتودها به دلیل خسارت به درخت پسته و ممانعت از انتقال به موقع و کافی موادغذایی به میوه پسته باعث کاهش درصد خندانی در پسته می‌شوند.

 

برخی از آفات مثل کنه‌ها و زنجره به دلیل تغذیه از شیره‌گیاهی و ضعف شدید گیاه باعث ریزش جوانه‌های پسته شده و به کاهش درصد خندانی و افزایش پوچی پسته می‌انجامند.

 

12. برداشت و نگهداری پسته

در داخل و روی پسته رطوبت وجود دارد پس از برداشت و قطع ارتباط شیره‌گیاهی با میوه این رطوبت کم‌کم از بین می‌رود. در صورتی که این رطوبت با سرعت زیادی کاهش یابد، پوسته چروک خورده، ترک برمی‌دارد و باعث افزایش خندانی پسته خواهد شد.

 

 

عارضه زود خندانی

این‌که پسته روی درخت خیلی زود خندان شود اصلا خوب نیست.

در عارضه زودخندانی پوست سبز روی پسته و پوست استخوانی همزمان شکاف برداشته و در نتیجه مغز پسته قبل از رسیدن، در معرض هوای آزاد قرار گرفته و خراب می‌شود.

در حالت عادی پوسته داخل غلاف سبز خندان شده و پوسته بیرونی پسته شکافته نمی‌شود.

عارضه زودخندانی باعث افزایش افلاتوکسین موجود در مغز پسته می‌شود.

پسته های زود خندان می‌توانند باعث جذب برخی آفات به باغ و محل مناسبی برای رشد بیماری‌های قارچی باشند.

 

 

دفتر شرکت فارسا: 33303266-023

 کارشناس تغذیه: 09191325193

 

با سپاس

محمدرضا اخلاقی- گیاهپزشک