آزمایش خاک کشاورزی – تفسیر خاک کشاورزی

چرا باید آزمایش خاک کشاورزی انجام دهیم؟

سوالی که برای خیلی از کشاورزان به خصوص کشاورزان قدیمی مطرح می‌شود، این است که در طی سالیان دراز بدون نیاز به آزمایشگاه خاک، بدون انجام آزمایش خاک کشاورزی و کوددهی گیاهان زیادی در روی کره زمین رشد کرده بودند.

خود کشاورز هم در سالیان اول بدون انجام آزمایش خاک و کوددهی برداشت خوبی داشته است اما چرا بعد چند سال عملکرد محصول انقدر کم می‌شود و ما باید این همه هزینه کنیم و اقدام به آزمایش خاک نماییم و کود بدهیم.

نکته مهم:

خاکی که ما در ابتدای کشت و کار تحویل گرفتیم یک خاک زنده با ماده آلی بالا و غنی بود که ما با کشت پشت سرهم و برداشت زیاد محصول به دلیل عدم آگاهی کافی و شاید طمع زیاد، خاک را فقیر و تخلیه نمودیم. امروز در صورت عدم انجام آزمایش خاک و تغذیه اصولی دیگر برداشت محصول با کیفیت و زیاد گذشته را نخواهیم داشت.

سیستم بسته جنگل

در سیستم بسته جنگل برداشت و خروج محصول انجام نمی‌شد. در نتیجه بقایای گیاهی و محصول در همان محل مانده و پس از تجزیه و پوسیده شدن مورد استفاده گیاه قرار می‌گرفت.

سیستم باز مزرعه

در دنیای امروزی به دلیل کشت انواع خاصی از گیاهانی که اهلی شدند به صورت متراکم و برداشت کامل محصول و خارج کردن محصول از آن منطقه سیستم بسته جنگل در سالیان گذشته به یک سیستم باز تبدیل شد.

در سیستم باز مزارع، باغات و گلخانه‌های امروزی محصول به طور کامل از محل خارج شده و این امر موجب تخلیه خاک و فقر مواد غذایی لازم برای گیاه می‌شود که می‌طلبد نسبت به تامین ماده آلی خاک و مواد غذایی لازم از خارج مزرعه پس از انجام آزمایش خاک و برآورد کمبود و بیش بود مواد غذایی اقدام نماییم.

اهمیت خاک

هر آنچه در اطراف ما هست زاییده خاک است از خوراک و پوشاک و ماشین آلات گرفته تا بدن خود انسان

پس شما هیچ چیز اطراف خودت نمیبینی که سرمنشا و ابتدای آن از خاک باشد.

چرا به خاک توجه لازم را نداریم؟

بشر در طول تاریخ نسبت به آفریده ها و نعمت های خدا که به وفور در اختیار دارد بی‌تفاوت بوده است.

خاک هم از آنجا که همیشه در اطراف ما بوده و از آن بهره برداری کردیم کمتر مورد توجه قرار گرفته است در حالی که طی تحقیقات انجام شده تولید یک سانتی‌متر خاک حدود 500 سال طول می‌کشد. و این امر نشان می دهد که تخریب، فرسایش و نابودی خاک به سرعت و به راحتی جایگزین نخواهد شد و باید بسیار بسیار مراقب خاک باشیم.

خاک یک موجود زنده است

بسیاری از ما خاک را یک موجود غیرزنده تصور میکنیم در حالی که یک سانتی‌متر خاک محل زندگی میلیون‌ها باکتری، قارچ، نماتد، حشره و سایر موجودات زنده است.

مراقب خاک باشیم چون یک موجود زنده است.

بارها دیدیم که خیلی از عزیزان برای کشت سریعتر یا راحتتر اقدام به سوزاندن بقایای کشت قبلی خاک می‌کنند که این امر باعث نابودی بسیاری از موجودات زنده و مفید خاک شده و خاکی که طی میلیون‌ها سال ساخته شده است را نابود و سقط میکند.

فکر میکنم حالا متوجه شدیم که چرا دولت در صورت مشاهده سوزاندن خاک جریمه های سنگینی را تعیین می‌کند.

پیچیدگی خاک

خاک یکی از پیچیده‌ترین و ارزشمندترین خلقت‌های خداوند است به گونه ای که دانشمندان می‌گویند دانش ما از اعماق اقیانوس‌ها بسیار بیشتر از خاک می‌باشد.

اهمیت آزمایش خاک کشاورزی در دنیای امروزی

در دنیای امروزی اگر شما برای درمان به دکتر مراجعه کنید، اول شما را برای آزمایش‌هایی مثل آزمایش خون یا عکسبرداری و مانند آن می‌فرستد و بعد از اعلام نتایج و مشاهده آن اقدام به نوشتن نسخه و درمان می‌کند.

این نشان می‌دهد که اثرات ارائه نسخه بدون آزمایش و عوارض منفی آن به گونه‌ای هست که ما انسان‌ها با وجود توانایی سخن گفتن و اعلام نوع درد و محل درد، همچنان گزینه اول پیشنهادی دکتر یا متخصص انجام آزمایش است.

چطور انتظار داریم در مورد خاک بدون انجام آزمایش خاک اقدام به نسخه‌نویسی شود در حالی که گفتیم خاک پیچیده‌ترین خلقت خداوند و یک موجود زنده و پیچیده است که هر کمبود یا بیش‌بودی در آن اثرات خود را نشان خواهد داد.

هدف آزمایش خاک در آزمایشگاه خاک

در گذشته بدون انجام آزمایش خاک اقدام به اضافه کردن مقادیر زیادی کود به خاک می‌نمودند که ضمن بالا بردن هزینه در بسیاری از موارد موجب مسمومیت خاک و بر هم خوردن تعادل غذایی می‌گردید.

مثل انسان که زیاده روی در خوردن برای بدنش مشکل ساز است کوددهی زیادی هم برای خاک بسیار خطرناک و مشکل آفرین است که نشان دهنده اهمیت انجام آزمایش خاک و سپس تفسیر آزمایش خاک و ارائه برنامه غذایی می‌باشد.

زمان مناسب انجام آزمایش خاک

با توجه به اینکه هدف از انجام آزمایش خاک تعیین میزان عناصر کودی و تامین آن می‌باشد بهترین زمان انجام آزمایش بسته به منطقه اواخر پاییز و اوایل زمستان است که بلافاصله بعد از جواب آزمایش در صورت نیاز اقدام به اصلاح خاک و تغذیه نماییم.

با توجه به این که در فصل بهار و تابستان در بسیاری از محصولات و مناطق عملیات کوددهی انجام می‌گردد در صورت عدم انجام آزمایش در فصل پاییز و زمستان می‌توان در این زمان هم نسبت به انجام آزمایش خاک و تغذیه گیاه اقدام نمود.

تعداد دفعات آزمایش خاک

بهتر است هر سال در اواخر پاییز آزمایش خاک انجام شده و اصلاح خاک و تغذیه انجام گیرد. اما در صورت عدم امکان اجرای سالیانه هر دو تا سه سال هم اگر انجام شود کمک شایانی به اصلاح خاک و تغذیه گیاه می‌نماید.

پارامترهای آزمایش خاک در آزمایشگاه خاک شناسی

در نتیجه آزمایش خاک چندین مورد را مشاهده می‌کنیم که هر کدام نشان دهنده یکی از ویژگی‌ها یا اجزای خاک است.

چند مورد از آن‌ها در ادامه آمده است:

• هدایت الکتریکی یا ای سی (Ec)
• اسیدیته خاک یا پی اچ  (Ph)
• بافت خاک
• آهک (Tnv)
• ماده آلی
• عناصر ماکرو یا پر مصرف ( نیترات یا ازت، فسفر و پتاسیم)
• عناصر میان مصرف (کلسیم، منیزیوم و گوگرد)
• عناصر میکرو یا کم مصرف (آهن، روی، منگنز، مس، بور)
• سدیم
• نسبت جذب سدیم (Sar)

حد بهینه پارامترهای آزمایش خاک

میزان بهینه پارامترهای یاد شده بسته به نوع خاک و کشت محصول متفاوت میباشد و هر محصول شرایط خاص خود را دارد و نمی‌توان یک حد بهینه برای همه محصولات تعیین کرد.

کارشناس خاک

وظیفه کارشناسان و متخصصین خاک این است که بسته به منطقه و نوع محصول حد بهینه هر یک از پارامترهای آزمایش خاک برای گیاه مورد نظر را برآورد کرده و با تفسیر خاک و ارائه نسخه و عملیات کوددهی مشخص نماید که چه کودی در چه زمانی، چگونه و به چه روشی و در کجا قرار بگیرد تا اصلاح خاک و تغذیه گیاه به درستی انجام پذیرد.

بررسی و معرفی تک تک پارامترهای آزمایش خاک

بدون اطلاع از اهمیت و کارایی پارامترهای آزمایش خاک کشاورزی که نام بردیم امکان اصلاح خاک و تغذیه درست و کافی خاک و گیاه میسر نمی‌شود بر همین اساس تک تک پارامترهای خاک را بررسی و حد بهینه آن را در حالت عمومی بررسی می‌کنیم.

اسیدیته یا پی اچ (pH) خاک:

pH یک محلول، میزان غلظت یون هیدروژن محلول در آن است.

اهمیت پی اچ:

پی اچ میزان در دسترس بودن عناصر غذایی و جذب آن توسط گیاه را تعیین می‌کند.

پی اچ یا اسیدیته خاک نشان دهنده چیست؟

پی اچ یا اسیدیته خاک نشان دهنده اسیدی یا قلیایی بودن خاک است.

بازه تعیین شده برای پی اچ بین 0 تا 14 هست که هر چه به 14 نزدیک تر می‌شویم محلول یا خاک ما قلیایی‌تر یا بازی‌تر است و هر چه به صفر نزدیک‌تر می‌شویم اسیدی‌تر است.

پی اچ 7 حد وسط بازی و اسیدی بوده و عادی یا خنثی محسوب می‌شود.

حد بهینه پی اچ برای گیاهان

بیشتر گیاهان در محدوده پی اچ بین 5/6 تا 7 رشد بسیار خوبی دارند. در حالی که پی اچ 97 درصد از خاک‌های ایران قلیایی و بالای 7 می‌باشد که نشان دهنده ضرورت اصلاح پی اچ برای جذب حداکثری عناصر کودی است.

بافت خاک

به اندازه ذرات تشکیل دهنده خاک بافت خاک می‌گویند.

خاک رس:

خاک‌های رسی دارای ذرات ریزی هستند و نفوذپذیری آب و هوا در آن‌‌ها کمتر است.

خاک‌های رسی دارای مواد غذایی زیادی بوده و ظرفیت نگهداری آب و غذا در آن‌ها بالاست اما این خاک‌ها متراکم بوده و اکسیژن کمتری دارند بنابراین رشد ریشه در آن‌ها کند می‌باشد.

خاک شن:

خاک‌های شنی دارای ذرات درشتی هستند و نفوذپذیری آب و هوا در آن‌ها بالاست.

خاک‌های شنی دارای مواد غذایی کمی بوده و ظرفیت نگهداری آب و غذا در آن‌ها پایین است اما این خاک‌ها متراکم نبوده و اکسیژن بیشتری دارند بنابراین رشد ریشه در آن‌ها سریع می‌باشد.

خاک سیلت یا لوم:

خاک سیلت از نظر اندازه حد وسط خاک رس و شن بوده و مزایای هر دو آن ها را دارا می‌باشد.

بهترین بافت خاک:

معمولا بهترین بافت خاک خاکی است که لومی‌تر باشد چرا که همه خاک‌ها دارای بافت رس و شن و لوم هستند اما از صد در صد هر چه میزان لوم یا سیلت بالاتر باشد کیفیت بافت خاک بهتر است.

ماده آلی

ماده آلی عبارتست از بقایای گیاهی و دامی مثل کاه و کلش یا کود حیوانی یا کود سبز

اهمیت ماده آلی

از ماده آلی به عنوان قلب تپنده کشاورزی نام می‌برند. بدون ماده آلی امکان ادامه دادن به کشاورزی به صورت پایدار و مداوم ممکن نیست.

میزان مناسب ماده آلی در خاک باید بالای 2 درصد باشد اما متاسفانه به جز منطقه معدودی اطراف جنگل، میزان ماده آلی خاک اکثر مناطق کشاورزی ایران زیر نیم درصد می‌باشد که می‌طلبد با دادن کود حیوانی و کود سبز و همچنین برگردان کردن علف‌ها و بقایای گیاهی به بالا بردن ماده آلی خاک کمک نماییم.

کود سبز

عبارتست از کشت گیاهانی مثل یونجه، شبدر، جو و منداب که قبل از گلدهی شخم و دیسک شده و به خاک برگردانده می‌شوند.

اهمیت کود سبز:

اهمیت کود سبز از کود حیوانی هم بیشتر است چرا که ضمن تغذیه گیاه به اصلاح خاک و نرم و اسفنجی شدن آن و نفوذ بهتر آب و هوا کمک شایانی می‌کند.

بهترین کود سبز:

برای گرفتن نتیجه بهتر در کودسبز بهتر است یک گیاه پهن برگ مثل شبدر و یک گیاه باریک برگ مثل جو را با هم ترکیبی بکاریم.

نحوه انجام آزمایش خاک کشاورزی برای ارسال به آزمایشگاه خاک

در ادامه چگونگی نمونه‌برداری از خاک جهت انجام آزمون خاک کشاورزی را برای شما توضیح داده‌ایم.

وسایل مورد نیاز نمونه‌برداری

برای برداشتن نمونه از خاک به یکسری وسایل و ابزار نیاز دارید که عبارتند از:

• کلنگ
• بیل
• بیلچه یا کاردک
• سطل پلاستیکی
• کیسه پلاستیکی
• برچسب پلاستیکی

نحوه انجام آزمایش خاک در باغ

برای انجام آزمایش خاک در باغ باید در قسمت سایه‌انداز درخت در جایی که آب میخورد اما کود داده نشده است چاله به عمق مورد نیاز بکنیم تا آزمایش خاک ما نمونه واقعی از خاک مورد نظر باشد.

عمق چاله آزمایش خاک کشاورزی در باغ

بستگی دارد به سن درخت و نوع درخت و هدف از انجام آزمایش خاک

اگر هدف بررسی وضعیت خاک و تغذیه باشد عمق ریشه‌های موئین مورد نظر است و باید در این عمق چاله زده شود. که برای درخت پسته حدود 50 – 0 سانتی‌متر و سایر درختان 30- 0 سانتی‌متر می‌باشد.

اما اگر هدف اصلاح خاک یا احداث باغ باشد باید باید از لایه های 40 – 0 و 80 – 41 و 120 – 81 نمونه‌برداری گردد.

نحوه برداشت خاک

باید با کاردک یا بیلچه دیواره چاله را بتراشیم. فقط در نظر داشته باشید با توجه به اینکه املاح در لایه بالایی خاک (5 سانتی‌متر بالایی) جمع می‌شود باید 5 سانت بالا را رد داده و از عمق 40 – 5 نمونه‌برداری انجام گیرد.

میزان خاک آزمایش خاک کشاورزی

مجموع خاک یک نمونه خاک برای ارسال به آزمایشگاه خاک بین یک تا دو کیلوگرم کافی است.

تعداد چاله برای آنالیز خاک

هر جه تعداد چاله بیشتر باشد نمونه به دست آمده دقیقتر می‌باشد پیشنهاد می‌شود برای هر نمونه حداقل 5 چاله حفر گردد و تا 10 چاله هم اگر حفر گردد عالی است.

از هر نمونه حدود 200 گرم خاک گرفته و همه را با هم مخلوط نموده و سپس به آزمایشگاه ارسال می‌نماییم.

تعداد نمونه مناسب برای آنالیز

تعداد نمونه بر اساس سطح زمین و نوع خاک متفاوت میباشد. اما عامل اصلی نوع خاک می‌باشد.

مثلا ممکن است یک باغ یک هکتاری دارای دو نوع خاک متفاوت باشند که در این حالت باید دو نمونه مرکب جهت ارسال به آزمایشگاه فراهم نماییم.

اما ممکن است در یک باغ ده هکتاری نوع خاک کاملا یکسان و مشابه باشد که در این حالت فراهم نمودن یک نمونه مرکب خاک برای ارسال به آزمایشگاه کافی است.

در سطح زیاد بهتر است به ازای هر 5 تا 10 هکتار حداقل یک نمونه خاک بگیریم.

اطلاعات درج شده در روی نمونه خاک

نمونه خاک ترکیبی برای ارسال به آزمایشگاه خاک درون یک پلاستیک قرار داده شده و سپس روی آن یک برچسب قرار می‌گیرد.

اطلاعات مهم و ضروری به شرح ذیل روی آن درج می‌گردد:

• نام بهره بردار
• تاریخ نمونه برداری
• نام محصول
• عمق نمونه برداری
• نام منطقه

طرز نمونه برداری از خاک مزارع

به منظور آزمون خاک کشاورزی برای مزارع عمق 40 – 0 سانتی‌متر برای حفر کانال و نمونه برداری کافی است چرا که حداکثر ریشه گیاهان زراعی در این عمق قرار دارد.

انتخاب نقطه های حفر کانال

نقطه های حفر کانال باید به صورت کاملا تصادفی و از نقاط مختلف انتخاب شوند.

دو نمونه شکل برای انتخاب تصادفی نقطه ها یکی به فرم W و دیگری S وجود دارد.

نکات مهم و ضروری برای آنالیز خاک

• تمیز بودن ظروف و ابزار نمونه برداری
• خاک نمونه برداری عاری از برگ و خار و خاشاک باشد
• رطوبت خاک نمونه برداری گاورو یا خشک باشد و در زمان گل بودن خاک نمونه برداری ننمایید
• بعد از کوددهی نمونه برداری نکنیم. بهترین زمان نمونه برداری پس از برداشت محصول است

طرز نمونه برداری از خاک گلخانه

برای مزارع عمق 40- 0 سانتی متر برای حفر کانال و نمونه برداری کافی است چرا که حداکثر ریشه گیاهان زراعی در این عمق قرار دارد.

نحوه استفاده از آزمایش خاک کشاورزی

پس از انجام آزمایش خاک و دریافت نتیجه آن می‌توانید برای تفسیر آنالیز خاک و دریافت برنامه غذایی با کارشناسان خبره مشورت نمایید.

تفسیر آنالیز خاک

در صورت تمایل می‌توانید برای تفسیر آنالیز خاک و دریافت برنامه غذایی از کارشناسان شرکت فارسا مشاوره و برنامه بگیرید.

تخفیف تفسیر آنالیز خاک

عزیزانی که از طریق این مقاله درخواست مشاوره نمایند با استفاده از کد تخفیف (analyze) خاک می‌توانند از 50درصد تخفیف مشاوره و برنامه غذایی بهره‌مند شوند.

جهت هماهنگی برای انجام آنالیز خاک و آب و برگ و مشاوره می‌توانید با مسئول آزمایشگاه خاک فارسا تماس بگیرید.

شماره تماس مسئول آزمایشگاه

09105038995

با سپاس

محمدرضا اخلاقی – گیاه‌پزشک

آمنه زورمند – پشتیبان سایت

شماره تماس شرکت فارسا: 02333303266