بیماری آتشک، خطرناک‌ترین بیماری درختان دانه‌دار

بیماری آتشک چیست؟

بیماری آتشک یا بادزدگی ((fire blight در اثر آلودگی به باکتری Erwinia amylovora (Burrill) از اعضای خانواده Enterobacteriaceae است. این بیماری یکی از مخرب ترین بیماری‌های درختان میوه دانه دار و برخی از گیاهان زینتی چوبی وخانواده گلسرخیان محسوب می‌شود.

 

بیماری آتشک میزبان چه گیاهانی هست؟

حساس‌ترین میزبان از میان درختان میوه، گلابی می‌باشد و درختانی نظیر سیب، به و برخی دیگر از اعضای خانواده روزاسه نیز به این بیماری حساس هستند. درختانی که مبتلا به این آفت می‌شوند، به طور همیشگی میزبان این باکتری بیماری‌زا خواهند بود.

 

 

بیماری آتشک میزبان چه گیاهانی نیست؟

بیماری آتشک به سایر گیاهان نظیر درختان هسته‌دار خسارت نمی‌زند.

 

عامل بیماری آتشک چیست؟

از پیچیدگی‌های این بیماری می‌توان به عدم شناخت و عدم اطلاعات کافی در مورد انواع عامل ایجاده کننده بیماری آتشک که همان گونه های مختلفی از E . amylovora است، اشاره کرد. علت این امر این است که باکتری عامل ایجاد آتشک مختص به یک نوع میزبان خاص نیست. گاها عامل بیماری‌زای آتشک مرتبط با یک میزبان گیاهی، در سایر گیاهان ممکن است ایجاد بیماری نکند.
 

 

مناطق آلوده به بیماری آتشک در ایران

بیماري آتشک برای اولین بار در ایران در منطقه کرمان و سپس در برغان کرج درگلابی گزارش شد. پس از آن به تدریج در مناطق پرورش سیب، گلابی و به دربرخی ازشهرهای ایران از جمله: آذربایجان غربی، گیلان، خراسان شمالی و قزوین گسترش یافت.

امروز میتوان گفت تمام مناطق کشور که گیاهان دانه دار به خصوص سیب و گلابی کشت می‌گردد این بیماری وجود دارد و باید نسبت به پیشگیری و کنترل آن آگاه بود.

 

 

عوامل موثر بر بیماری آتشک

دامنه بیماري آتشک درختان میوه دانه دار ناشـی amylovora Erwinia گسترده است. توان درخت، سرعت رشد درخت، میزان حساسیت و آسیب پذیری آن، عوامل موثری در میزان دامنه ی آسیب بیماری آتشک و گسترش عامل بیماری زا به شمار می روند.

بدین صورت که جوانه هایی با رشد سریعتر، میزان آلودگی بالاتری را از خود نشان می دهند. به طور کلی درختان جوان تر آسیب پذیری بالاتری نسبت به این بیماری دارند. با افزایش سن درختان میزان مقاومت آن ها نیز افزایش می یابد.

عامل بیماری آتشک می‌تواند به صورت خاموش و به حالت انگلی و غیر بیماری‌زا در سطح و یا درون اندام‌های مختلف درختان میزبان باشد. تنها در صورت مساعد شدن شرایط برای عامل بیماری‌زا، فعال شده و گیاه میزبان را درگیر می‌کند.

بیماری آتشک در شرایط گرم و مرطوب و در صورت حضور جراحات و زخم ها بر روی درختان، به سرعت گسترش می‌یابد.

 

 

اثر دما و رطوبت در گسترش بیماری آتشک گلابی

به طوری که در دمای محیطی بیش از 15 درجه و رطوبت بیشتر از 60 درصد شدت توسعه بیماری افزایش می یابد. در واقع توده های باکتریای با جذب رطوبت آب فعال تر می شوند.

 

اثر پی اچ در تراکم آتشک

حساسیت به بیماری آتشک در خاک‌های اسیدی بیشتر است. لذا فعالیت و تجمع باکتریای این عامل بیماری زا در خاک‌های اسیدی بیشتر مشاهده می‌شود.

 

 

راه‌های ورود باکتری آتشک به درون درخت

به طور کلی تا زمانی که جمعیت باکتری در اندام های آسیب پذیر بالا نباشد و میزان رطوبت سطحی پایین باشد، درختان به ندرت درگیر عامل آتشک می‌شوند.

مگر از طریق راه‌های زیر:

• زخم های ناشی از وزش باد شدید
• نیش حشرات
• ابزار هرس مثل قیچی و اره آلوده
• اندام های گیاهی دچار شکستگی و جراحات

 

 

سرعت انتشار بیماری آتشک

ممکن است بلایت‌های اندام‌های هوایی در طول فصل تابستان کنترل نشود. در آن صورت در اواخر تابستان و اوایل پاییز علائم شانکر در شاخه های برگ و اصلی درختان مشاهده می شود.

باکتری عامل بیماری آتشک در صورت مساعد بودن شرایط و عدم کنترل، به سرعت توسعه می‌یابد. به گونه‌ای که اگر با آن مبارزه نگردد در شرایط مساعد محیطی می‌تواند در یک روز تا سه سانت رشد کند و درخت را آلوده نماید. این اندازه برای یک باکتری که با چشم دیده نمی‌شود خیلی زیاد است.

 

چرخه زیستی عامل بیماری زای آتشک

برای چرخه زیستی عامل بیماری‌زای آتشک، دو فاز بهاره و زمستانه تعریف شده است. فاز بهاره، همزمان با آلودگی اولیه شکوفه‌دهی و در مرحله بلایت شکوفه‌ها رخ می‌دهد. در فاز زمستانه، همزمان با آلودگی ثانویه و پیدایش شانکرها از اواخر تابستان شروع و تا پایان فصل زمستان ادامه دارد.

 

 

فازها و چرخه های بیماری آتشک

در درختانی با سابقه ‌ی بیماری آتشک، در طول زمستان تجمعات باکتری در شانکرها، شاخه ها، و یا تنه درختان به صورت غیر فعال حضور پیدا می‌کند. با آمدن فصل بهار و بالا رفتن دمای هوا تکثیر شده و به شکل ترشحات قهوه ای رنگ در سطح شاخه فعال و پراکنده می‌شود.

 

به طور کلی برای بیماری آتشک پنج فاز تعریف شده است:

• فاز اول با بلایت شکوفه ها شروع شده
• فازدوم بلایت سر شاخه ها و برگ ها اتفاق می افتد
• فاز سوم این بیماری بلایت میوه ها و به دنبال آن بلایت شاخه ها
• فاز چهارم بیماری به شاخه های اصلی و تنه ها می رسد
• فاز پنجم بیماری آتشک بلایت طوقه رخ می دهد.

 

 

اولین آثار و علائم بیماری آتشک و پراکندگی باکتری های عامل ایجاد کننده‌ی آن ازدرختان آلوده به درختان سالم، در فصل بهار بر روی شکوفه ها ظاهر می گردد.

در اثر سرایت تدریجی عامل بیماری زا از ناحیه شکوفه های آلوده، سرشاخه ها و پایه ها یا دچار آلودگی مستقیم و یا غیرمستقیم می‌شوند، چرا که شکوفه ها در واقع ورودی اصلی باکتری عامل آتشک به درون سایر اندام های گیاه هستند.

 

اندام‌های گیاهی حساس به بیماری آتشک

در واقع اندام‌های درونی شکوفه‌های درختان نظیر: کلاله گل، گرده دان پرچم و شهد دان گل به عنوان حساس‌ترین، مهم‌ترین و طبیعی‌ترین محل‌ها برای نفوذ و تکثیر باکتری هستند. به همین جهت است که عموما هرس کردن شکوفه ها و سرشاخه های گیاه آلوده به کاهش توسعه بیماری آتشک کمک می کند.

 

 

سایر نشانه‌های بیماری آتشک

سوختگی شکوفه‌ها گاها با ریزش آن ها همراه است. اما در اکثر مواقع متصل به شاخه های آلوده باقی می‌مانند. پژمرده شدن و به دنبال تغییر رنگ به قهوه ای یا سیاه شدگی میوه های نارس در فصل بهار از دیگر نشانه‌های اولیه این بیماری است.

دمگل‌ها محل پیشرفت آلودگی به سمت میوه ها هستند‌ و با تغییر رنگ به صورت آشکارا خود را نشان می‌دهد. بدین صورت که تغییر رنگ دمگل ها به سبز تیره و سپس قهوه ای تیره مشاهده می‌شود.

به طور مثال، این تغییر رنگ در میوه گلابی به رنگ سیاه دیده می شود. بیماری آتشک بر روی برگ ها به صورت لکه های سیاه به موازات رگبرگ اصلی و رگبرگ جانبی قابل مشاهده است.

حالت چروکیده شدن، پیچیده گرفتن مشابه حالت سوختگی و تغییر رنگ برگ ها به رنگ قهوه ای از علائم بیماری آتشک بر روی درختان است. این برگ‌های به ظاهر سوخته تا مدت ها بر روی درخت باقی می‌مانند.

در نهایت سوختگی و خشکیدگی شاخه‌های انتهایی اتفاق می‌افتد و موجب می شود که شاخه‌ها به حالت عصایی در بیایند. در نتیجه درخت ظاهری آتش گرفته به خود می‌‌گیرد، به همین دلیل نام این بیماری را آتشک گذاشته‌اند.

 

 

در برخی از شاخه‌ها، ممکن است آلودگی به شکل شانکرهای چروکیده دیده شود. در اثر ترک خوردگی این شانکرها، چوب زیرین آن نمایان می‌گردد و به رنگ آبسوخته، قهوه ای تیره و فرو رفته خود را نشان می دهد. به مرور زمان شکاف های نامنظم در اطراف شانکرها نمایان می شود.

شانکرهاکه محل تجمع باکتری هستند، رامی‌توان درفصل زمستان به آسانی شناسایی کرد. به طوری که بافت زیرین شانکرها در این فصل به رنگ قرمز در می‌آید. در واقع رگه های قرمزرنگ، عفونت باکتریایی جدید را نشان می‌دهد.

اگرمحل تشکیل این شانکرها به حالت کمربندی در اطراف تنه درختان،طوقه و یا پایه درختان باشد، خشکیدگی کل درخت اتفاق می افتد.

 

تجمع توده‌های باکتریایی در زیر پوست شانکرها، موجب نشت مقداری از سلول‌های باکتریایی از منافذ پوست به صورت تراوشات چسبناک به بیرون می شود. تغذیه یا تماس حشرات، پرندگان و یا باد موجب انتقال آن‌ها به شکوفه‌ها و شاخه‌های جوان موجب گسترش سریع بیماری می‌شود.

 

 

همچنین ممکن است در کنار محل آلوده، بافتی قرارداشته باشد که به نظر سالم برسد. آلودگی طوقه و پایه‌ها اغلب موجب مرگ گیاه می شود خروج شیره از پایه درختان، به علت آلوده شدن درختان به باکتری بیماری زا عامل آتشک است.

آلودگی طوقه و پایه‌ها در اثر توسعه تدریجی و کنترل نشده علائم بیماری در درختانی که به طور واضح بلایت‌های مختلف بیماری دراندام‌های هوایی درختان را نشان می‌دهد، رخ می‌دهد.

 

راه‌های پیشگیری و مقابله با بیماری آتشک

با توجه به اینکه درمانی برای بیماری آتشک وجود ندارد، پیشگیری از وقوع آن بهترین راه حل مدیریت بیماری آتشک می باشد.

 

انتخاب درست ترکیب کشت

از اصلی‌ترین اقدامات پیشگیرانه موثر در کنترل بیماری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عدم کاشت همزمان چندین گیاه میزبان مانند به، گلابی و سیب در یک باغ
• جایگزینی انواع مقاوم درختان میزبان با گونه‌های مقاوم آن‌ها
• عدم کاشت درختان حساس به باکتری عامل ایجاد کننده آتشک نظیر زالزالک به عنوان بادشکن در اطراف باغ‌ها

 

 

مبارزه فیزیکی با بیماری آتشک

از جمله مقابله فیزیکی می‌توان به استفاده از قلمه، پیوند و یا نهال سالم و عاری از بیماری اشاره کرد. تغذیه مناسب باغات و مبارزه با حشراتی نظیر شته‌ها، کنه‌های و پسیل‌ها و همچنین عدم استقرار کندوهای زنبور عسل در باغات به منظور کاهش زخم‌های درختان، از عوامل مهم مقابله با این بیماری هستند.

 

در مراحل اولیه بروز بیماری، کنترل بیماری آتشک در شرایط محیطی خشک و خنک آسان‌تر می‌باشد. این عمل با هرس کردن اندام‌های هوایی به شکل صحیح درختان درگیر با آتشک و سم‌پاشی انجام می‌شود.

 

زمان مناسب هرس درختان

به طور کلی به منظور جلوگیری از درگیر شدن درختان با این بیماری، بهتر است هرس کردن در فصل زمستان انجام گیرد. اما باید توجه داشت که از هرس کردن در روزهای بارانی و مرطوب خودداری به عمل آید.

 

همچنین به محض مشاهده علائم اولیه بیماری بهتر است سریعا اقدام به هرس وبه دنبال آن سم‌پاشی کرد. چرا که زمان ظهور علائم در کنترل بیماری نقش موثری دارد.

علت این امر آن است که، پس از ظهور علائم ثانویه بیماری روی درختان آلوده، کنترل توسعه بیماری حتی توسط موثرترین سموم بیماری آتشک نیز ممکن نمی‌باشد.

 

به منظور مشخص نمودن محل صحیح هرس می بایست، با توجه به میزان آلودگی بین 15 تا 30 سانتی متر پایین تراز محل نمایان کننده آلودگی را به منظور برش مد نظر قرار داد، و شاخه آلوده را از محل اتصالش به تنه قطع کرد.

 

 

رعایت بهداشت در کنترل بیماری آتشک

پس از هرس کردن اندام های آلوده درختان، می‌بایست تمامی ابزارهای هرس به طور کامل با آب ژاول 10 درصد (وایتکس) ضدعفونی شود تا از پراکندگی عامل بیماری جلوگیری شود.

از آنجایی که اندام‌های هرس شده منبع اصلی آلودگی هستند بهتر است، که با احتیاط در خارج از باغ جمع آوری و سوزانده شود.

همچنین در صورت مشاهده درگیری تنه اصلی و پیشروی بیماری با شدت بالادر مراحل ثانویه آلودگی، از بین بردن درختان درگیر با بیماری آتشک و آتش زدن کامل محل درختان درگیر با پایه و طوقه آلوده به وسیله نفت و گازوئیل، در جهت کنترل بیماری آتشک توصیه می‌شود.

 

اثر تغذیه در کنترل آتشک

از جمله مقابله شیمیایی می‌توان به خودداری از مصرف بیش از حد کود ازته، استفاده از کودهای تقویت کننده درخت و مقاوم کننده مثل کودهای حاوی سیلیس، پتاسیم، کلسیم، مس و فسفر اشاره کرد.

 

 

پانسمان بخش‌های آلوده

سمپاشی پس از هرس کردن شاخه های آلوده و حذف و تیمار شانکرهای درختان با قارچکش‌هایی مثل بردو و اکسی

 

مبارزه شیمیایی با بیماری آتشک

برای مبارزه شیمیایی با بیماری خطرناک آتشک در چند مرحله می‌توانیم سمپاشی را انجام بدهیم.

 

سم پاشی قبل و بعد از مرحله گلدهی

بدین منظور، به کارگیری محلول بردو به همراه 1 درصد روغن ولک یا اکسی کلرور مس به اضافه 1درصد روغن یا هیدروکسید مس، قبل از رسیدن به مرحله نوک نقره ای جوانه گل و پیش از باز شدن جوانه های گل بر روی درختان می‌تواند کمک کننده باشد.

 

همچنین سه نوبت سم پاشی با بردو فیکس یا اکسی کلرورمس به نسبت 2 تا 3 در هزار به هنگام باز شدن 5، 50، و 100 درصد از شکوفه‌ها، می‌تواند به میزان چشم‌گیری کمک کننده باشد. همچنین پس از دوره گلدهی، با فاصله زمانی 7 تا 12 روز، می‌بایست سطح درختان باغ با بردوفیکس 0.5 درصد سمپاشی شود.

 

 

سمپاشی زمستانه

یک بار بعد از ریزش 70% برگها بعد از برداشت در پاییز با بردو به نسبت ده در هزار

بار دوم در اسفند بلافاصله بعد از هرس با بردو به نسبت ده در هزار

 

می‌بایست در نظرداشت که پس از در معرض شکستگی زیاد شاخه قرار گرفتن درختان باغات به دلایلی نظیر شرایط نامساعد جوی، می بایست سم پاشی تکرار شود. باید خاطر نشان کرد که استفاده از هر نوع کود شیمیایی لازم است با نظر و مشاوره متخصصان در زمینه کشاورزی، نباتات و باغات انجام گیرد.