بیماری گموز پسته

بیماری گموز پسته

بیماری گموز پسته یکی از مهم‌ترین بیماری‌های مربوط به باغات پسته می‌باشد. در این مقاله به طور کامل راجع به این بیماری خطرناک صحبت خواهیم کرد. در ادامه با توضیحات مفیدی در خصوص عامل بیماری‌زای گموز، علائم گموز و راه‌های مبارزه با بیماری گموز پسته بررسی شده است. با مطالعه این مقاله علمی و کاربردی اطلاعات خود را راجع به این بیماری بالا ببرید.

 

 

پیشینه‌ی بیماری گموز پسته

پسته (Pistacia vera L.) مهمترین محصول تجاری در ایران با سابقه کاشت چهار هزار ساله است. در زمینه تولید پسته، از ایالات متحده امریکا و ترکیه می‌توان به عنوان اصلی‌ترین رقبای ایران نام برد.
این محصول درختی در مناطق خشک به دلیل سازگاری با شرایط نامساعد از جمله خشکسالی، کمبود آب و آبیاری با آب شور، یکی از مهمترین محصولات تجاری در ایران است.
به همین منظور در ایران، آفت‌ها و عوامل بیماری زایی که می تواند این میزان بازده را تحت تاثیر قرار دهد، بسیار مورد توجه و مطالعه قرار گرفته است.

 

 

گموز پسته چیست

از جمله مهمترین بیماری این محصول اقتصادی ارزشمند، می‌توان به بیماری گموز پسته و یا همان پوسیدگی ریشه یا پوسیدگی تاج (Gummosis) که نام دیگر آن شیره سیاه است، اشاره کرد.

بیماری گوموز پسته یا انگومک برای اولین بار در یونان مشاهده شد اما در ایران طی سال‌های 2005-2007، این بیماری برای اولین بار در شهر رفسنجان مشاهده و نمونه‌های گیاه آلوده به گوموز و خاک اطراف درختان درگیر با این بیماری از باغات پسته جمع‌آوری شد. در گزارشات کاشف این بیماری در باغات پسته ونینگ مشاور باغبانی آمریکائی در ایران بوده است.

 

 

ایالات متحده امریکا و ترکیه که با بکارگیری پایه‌های مقاوم به گوموز از میزان شیوع این عامل بیماری‌زا و تخریب باغات پسته کاسته اند.

متأسفانه در کشور ما ایران، طی سال‌های متمادی پوسیدگی تاج و ریشه (گوموز) به عنوان اصلی‌ترین عامل بیماری زا، خسارات زیادی را به درختان باغات پسته و میزان محصول آن‌ها، وارد آورده است.

از این رو مطالعات گسترده ای پیرامون عوامل ایجاد کننده بیماری گوموز پسته در ایران صورت گرفته است .

 

عامل بیماری گموز پسته

بیماری گوموز پسته و یا همان پوسیدگی طوقه و ریشه ناشی از گونه فیتوفتورا است که اصطلاحا پوسیدگی فیتوفتورایی نامیده می شود. این بیماری از خطرناک‌ترین بیماری‌های گیاه پسته است که سالانه تعداد قابل توجهی از درختان بالغ و جوان را آلوده و در نهایت از بین می‌برد.

مطالعات حاکی از آن است که گونه‌های مختلفی از قارچ فیتوفتورا (Phytophthora) جدا شده و مورد مطالعه قرار گرفتند.

 

تا به امروز، حداقل 11گونه از فیتوفتورا، از جمله فیتوفتورا سیتوفتورا، فیتوفورا کریپتوگیا، فیتوفورا مگاسپرما، فیتوفتورا دریچسلری، فیتوفتورا نیکوتیانیه، فیتوفتورا پارسیانا، D.E.L کوک و بنی هاش از درختان بیمار جدا شده و بیماری زایی آن‌ها روی درختان پسته تأیید شده است.

 

فیتوفورا مگاسپرما و فیتوفتورا دریچسلری شایعترین عامل بیماریزا در درختان بالغ و جوان پسته هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که سه گونه فیتوفورا شامل فیتوفورا مگاسپرما، فیتوفتورا دریچسلری، فیتوفتورا سیتوفتورا عامل اصلی پوسیدگی طوقه و ریشه در ایران هستند.

 

 

علاوه بر گونه‌های نامبرده، اخیرا فیتوفتورا پستاسیا به عنوان گونه جدید تهاجمی به ارقام مختلف پسته در ایران معرفی شد. گزارشات حاکی از آن است که، فیتوفورا مگاسپرما برای اولین باردراستان‌های کرمان و یزد ایران مشاهده شده است.

نحوه ورود این قارچ به باغات پسته میتواند از طریق خاک، آب و مواد گیاهی آلوده باشد.

لازم به ذکر است قارچ عامل بیماری گوموز پسته و یا همان انگومک در واقع در خاک فعالیت دارد و میزان پوسیدگی فیتوفتورایی با میزان رطوبت خاک ارتباط نزدیکی دارد.

به طوری که در محیط خاک مرطوب و بالااخص در خاک‌های سنگین با توان بالای نگهداری آب، سرعت رشد بالاتری از قارچ مشاهده می‌شود.

 

علاوه بر میزان رطوبت، درجه حرارت خاک نیز در میزان فعالیت قارچ تاثیر گذار است. اگرچه روند رشد این قارچ در درماهای بالاتر از 40 درجه سانتیگراد و در دمای پایین تر از 8 درجه سانتیگراد به میزان چشمگیری کاهش می‌یابد، ولی در دمای 32 درجه سانتیگراد، بیشترین میزان فعالیت این قارچ و مرگ و میر ناشی از این قارچ در باغات پسته مشاهده می‌شود.

 

 

علاوه بر رطوبت و حرارت از دیگر عوامل موثر بر روی فعالیت این گونه قارچی، اسیدیته خاک است به طوریکه در خاک‌هایی با اسیدیته 4.8 تا 5 شدت حمله این قارچ کمتر است .

بافت خاک در پیشرفت بیماری نقش بسیار مهمی دارد .وجود خاک سنگین با بافت رسی که رطوبت بیشتری را در خود نگه می‌دارد، به خصوص اگر عمق بافت رسی زیاد باشد و همچنین وجود لایه سخت در خاک که مانع نفوذ آب می‌گردد .همه این موارد به تشدید بیماری می‌انجامند.

 

اصلاح بافت خاک با اضافه کردن ماسه بادی و سبک کردن خاک به کمک ماسه بادی شیرین و همچنین شکستن لایه سخت منجر به کاهش رطوبت و خفگی ریشه شده و پوسیدگی طوقه و ریشه یا همان گموز کاهش می‌یابد.

 

علائم بیماری گموز پسته

مکانیسم دفاعی گیاه پسته در برابر عوامل ایجاد کننده بیماری گوموز پسته منجر به تراوشات قطرات صمغ شفاف به شکل قطرات ریز یا توده‌ای در سطح و شکاف پوست درختان در محل طوقه و یا 20 تا 30 سانتیمتری تنه بالای خاک می شود که در مجاورت هوا تغییر رنگ داده و به رنگ قهوه‌ای در می‌آیند.

در محل جدا شدن ریشه و تنه، ظهور شیرابه سیاه رنگ با بوی پوسیدگی شدید از نشانه‌های ابتلای به بیماری گموز پسته است که منجر به قهوه ای شدن بافت پوست و چوب درخت می‌شود.

 

نظر به این که درختان پسته بر روی پایه‌های حساس علائم متفاوتی را در فصول مختلفی نشان می‌دهند و همچنین این بیماری در درختان جوان و مسن به طرز متفاوتی بروز پیدا می‌کند، عموما علائم بیماری در قسمت‌های هوایی درختان پسته در فصول رویشی قابل مشاهده است.

این بیماری با سوختگی سر شاخه‌ها در ابتدای فصل بهار شروع و با زردی که اصطلاحا کلروز نامیده می شود، ادامه می یابد که درنهایت منجر به مرگ بافت در انتهای برگ و انتشار آن به تمام نواحی برگ می‌شود.

این امر منتهی به کاهش پوشش برگی ، پژمردگی درختان به صورت ناگهانی، و توقف رشد و بازدهی گیاه پسته می‌گردد.

 

شایان ذکر است که در درختان مسن‌تر درگیری با عوامل بیماری‌زای فیتوفتورایی، به شکل ریز برگی و کاهش برگ و خوشه‌های میوه دهنده و همچنین کم رنک بودن برگ‌های درخت را در فصل بهارخود را نشان می‌دهد، که بیانگر خشکیدگی زودرس درخت در فصل تابستان خواهد بود.

شدت تخریب این گونه قارچ بیماری‌زا بدین گونه است که در درختان جوان، بافت سطحی پوست و چوب آلوده به این قارچ قهوه‌ای رنگ است و گاهی تا مغز تنه پیش می‌رود درصورتی که در درختان مسن‌تر، آلودگی به شکل سطحی بروز پیدا می‌کند.

به طور کلی علت خشکیدگی، ضعف عمومی اندام‌های هوایی در درختان بیمار، پیشروی پوسیدگی فیتوفتورا و اختلال در تغذیه گیاه به دلیل آسیب دیدگی اندام‌های آبکشی است.

 

 

سایر علائم بیماری گموز پسته

علائم بیماری بسته به نوع رقم پایه و مقاومت آن متفاوت می‌باشد. این علائم در درختانی که روی پایه حساس قرار دارند به صورت خشک شدن کامل درخت بروز می‌نماید.

 

روی درختانی که روی پایه مقاومتر قرار دارند ابتدا زردی و کلروز برگ ها، ریز برگی، کاهش پوشش برگی، کم شدن محصول و در نهایت مرگ تدریجی درخت رخ می‌دهد.

نحوه خشک شدن درختان در باغات مختلف متفاوت است ولی معمولا الگوی خشک شدن به صورت ردیفی و پشت سرهم می‌باشد چرا که قارچ عامل بیماری از طریق آبیاری یا عملیات خاکورزی و یا ارتباط ریشه درختان کنار هم منتقل می‌گردد.

 

راه‌های پیشگیری و مبارزه با بیماری گموز پسته

با توجه به شکست کنترل شیمیایی قارچ فیتوفتورا در باغات پسته به منظور مبارزه با پیشگیری شیوع و گسترش بیماری فیتوفتورایی انگومک در باغات پسته، در نظر داشتن 5 راهکار کلی زیر توصیه می‌شود:

 

1- کاشت پایه‌های مقاوم

با توجه به این که امروزه کاشت پایه‌های مقاوم به پوسیدگی فیتوفتورایی در امریکا و ترکیه نتایج مثبتی را به همراه داشته است، به کارگیری این پایه‌های مقاوم می‌تواند به شکل قابل توجهی موثر باشد.

هرچندکه این روند کشت نیازمند مطالعات بیشتر و برنامه‌ریزی دقیق‌تری است. رقم بادامی ریز زرند به عنوان یک رقم پایه مقاوم در حال حاضر می‌تواند کمک کننده باشد.

 

2- اصلاح شیوه و مدت آبیاری

اصلاح شیوه و مدت آبیاری نیز می‌تواند در کنترل رشد و فراگیری عامل بیماری‌زا دخیل باشد. چرا که جلوگیری از ایجاد رطوبت مستقیم در اطراف تنه و طوقه (در آبهای شیرین) می‌تواند در کاهش میزان پوسیدگی فیتوفورا موثر باشد.

از دیگر موارد کاربردی کاهش دفعات آبیاری، کاهش میزان رطوبت خاک در نزدیکی طوقه، آبیاری جداگانه درختان سالم و بیمار و سیستم زهکشی مناسب در باغات پسته می تواند مثمر ثمر باشد.

همچنین برقراری جریان هوا و نور در اطراف طوقه با روش‌های گوناگون نظیر: کنار زدن خاک در اطراف طوقه بیمار، باعث کاهش رطوبت اطراف طوقه و در نتیجه فعالیت قارچی می‌شود.

 

3- جلوگیری از انتقال بیماری گموز پسته به درختان سالم

در صورت خشک شدن یک درخت در اثر گموز ضروریست که آن درخت را از محل خارج کرده و سوزانید، تا از سرایت بیماری به سایر درختان جلوگیری شود. چرا که قارچ عامل بیماری، دارای تاژک‌هایی است که به آب وصل می‌شود و همراه آب آبیاری منتقل می‌گردد.

 

 

4- اصلاح بافت خاک

اصلاح بافت خاک با کاهش میزان رطوبت به کاهش بیماری کمک می‌کند در نتیجه سبک کردن بافت خاک با استفاده از ماسه بادی منجر به کاهش میزان و انتقال بیماری می‌گردد.

 

5- اثر تغذیه در پیشگیری و کاهش بیماری

تغذیه درختان نقش اساسی در مقاومت آن ها نسبت به آفات و بیماری ها دارد. در ادامه نقش هر عنصر را مشاهده می کنید:

 

ازت

استفاده بیش از حد از کودهای حاوی ازت مثل اوره یا سولفات آمونیوم با رقیق کردن شیره گیاهی و نازک شدن دیواره سلولی باعث کاهش مقاومت درخت به گموز شده و بیماری تشدید می‌گردد.

 

فسفر

فسفر به عنوان یک ماده کودی که به افزایش مقاومت گیاه در برابر آفات و بیماری ها کمک می‌کند در صورتی که درست و کافی در اختیار درختان پسته قرار بگیرد به افزایش مقاومت درخت به بیماری گموز کمک می‌کند.

شایان ذکر است یکی از سموم خوبی که به کنترل گموز پسته کمک می‌کند سم آلیت می‌باشد که در فرمول آن مشتق اسید فسفونیک وجود دارد.

پس اگر درست و به موقع فسفر در اختیار درخت پسته قرار گیرد تا حد زیادی به پیشگیری، کنترل و درمان بیماری گموز کمک می‌نماید.

 

نحوه تامین فسفر

کودهای حاوی فسفر مثل دی فسفات آمونیوم یا سوپرفسفات ساده یا سوپر فسفات تریپل یا اسید فسفریک یا اوره- فسفات همگی کودهای فسفره هستند که در تامین فسفر کمک می‌نمایند.

بهتر است در خصوص نحوه مصرف و زمان مصرف آن با کارشناسان کشاورزی مشورت نمایید.

 

پتاسیم

عنصر پتاسیم به کود کیفیت و مقاومت معروف است و مصرف کودهای حاوی پتاسیم مثل سولفات پتاسیم سنگی در زمستان و سولوپتاس در طول فصل میتواند به افزایش مقاومت درخت کمک نماید.

 

مس

اکثر قارچ‌کش‌های موجود در بازار ترکیبات مسی هستند. چرا که سموم مسی از بهترین و قدیمی‌ترین سموم قارچکش، باکتری‌کش در دنیا بوده و به دلیل اثرگذاری فیزیکی امکان بروز مقاومت در آن‌ها مشاهده نمی‌شود.

استفاده از سولفات مس یا کلات مس به صورت آبیاری با نظر کارشناس گیاهپزشک کمک شایانی به کنترل و درمان و پیشگیری بیماری گموز می‌نماید.

 

 

کلسیم

ماده کودی کلسیم به دلیل افزایش ضخامت دیواره سلولی باعث افزایش مقاومت گیاه در برابر نفوذ و توسعه بیماری‌های قارچی مثل گموز و بسیاری از آفات می‌گردند.

 

گوگرد معدنی

گوگرد معدنی با کیفیت به دلیل خاصیت قارچکشی آن در چالکود زمستانه و هم در طول فصل به کنترل جمعیت قارچ گموز کمک می‌کند. گوگرد همچنین با کاهش پی اچ خاک به صورت غیر مستقیم شرایط را برای رشد و فعالیت این قارچ کاهش می‌دهد.

 

کود- دارو

استفاده از کودهای جدید با عنوان کود- دارو به پیشگیری از بیماری کمک شایانی می‌کند. کودهایی مثل فسفیت پتاسیم به نسبت 3-2 در هزار با ایجاد مقاومت در درخت مثل یک واکسن سیستم دفاعی درخت را فعال کرده و مقاومت درختان پسته را در برابر این بیماری بالا می‌برد. مصرف این کود را میتوان نا أواخر تیرماه هر 20 روز یکبار تکرار نمود.

 

سیلیکات پتاسیم

سیلیکات پتاسیم به همراه آب آبیاری به میزان 10 لیتر در هکتار در اسفند ماه و یا محلول پاشی به نسبت سه در هزار از زمان لوبیایی شدن پسته (خرداد ماه) تا زمان برداشت با تکرار هر ماه یکبار به کنترل بیماری گموز و همچنین آفت پسیل پسته کمک زیادی می‌نماید.

 

 

سموم قابل استفاده جهت کنترل گموز پسته

آخرین راه حلی که برای کنترل بیماری های گیاهی مورد استفاده قرار می‌گیرد استفاده از سموم شیمیایی است. تا جایی که امکان داشته باشد، سعی ما بر این است که از سموم استفاده نکنیم. اما در صورتی که ناچار به این کار شویم، استفاده از مواد زیر توصیه می‌گردد.

 

تراشیدن بافت آلوده و تغییر رنگ داده شده به همراه بافت سالم به ضخامت چند میلیمتر و ضد عفونی کردن محل آلوده با بکارگیری مقادیر مناسب و مهندسی شده از قارچ کش‌هایی نظیر مخلوط بردو برای مبارزه با اوومیست‌های بیماری‌زا می‌تواند مثمرثمر باشد.

در صورت مشاهده آلودگی، استفاده از بردوفیکس 10 در هزاردر هنگام ایجاد گودال و کنار ریشه نهال در حال کاشت و حین آبیاری بسیار موثر است.

همچنین به هنگام کاشت نهال، قارچ کش‌های سیستمیک مانند ریدومیل گرانول ۱۰ درصد تا حدی باعث کنترل تعدادی از پوسیدگی‌های ریشه و طوقه می‌شود.

 

همچنین مطالعات انجام شده در زمینه‌ی تاثیر سه نوبت محلول پاشی فوزتیل آمینیوم با نسبت 2/5 در هزار، در اردیبهشت ماه به فاصله هفته‌ای یکبار برای درختان آلوده و یک درخت قبل و بعد آن نشان دهنده خشک کردن قارچ و جوانه زنی درختان آلوده بوده است.

 

شایان ذکر است به دلیل ماندگاری قارچ در خاک محل کشت، پس از خروج باقیمانده تنه و ریشه درختان بیمار، ضد عفونی توسط قارچ کش ها انجام شده و از کاشت نهال تا چندین سال در آن محل خودداری کرد.