بیماری نماتود مرکبات

بیماری نماتود مرکبات، بیماری خطرناک باغات مرکبات

شاید برای شما این سوال پیش آید که بیماری نماتود مرکبات چه بیماری است؟ اصلا خود نماتد چیست؟

نماتود یک کرم میکروسکوپی که از خاک وارد ریشه شده و با ایجاد غده‌هایی داخل آن مانع جذب و انتقال مواد غذایی و آب از ریشه می‌شود.

چرخه زندگی نماتد مرکبات

نماتود مرکبات دارای سه مرحله تخم، چهار سن لاروی و نماتد بالغ در مراحل زندگی خود است.

نماتد ماده بالغ در این مرحله چندین سلول ریشه را در اختیار خود قرار داده و ایجاد تغییر در عملکرد آن ها سبب تغییر شکل ظاهری ریشه و متورم شدن ریشه می شوند. پس یکی از علائم نماتدها غده ای شدن و دانه تسبیحی شدن ریشه ها میباشد.

به دلیل برهم خوردن ریشه گیاه انتقال مواد غذایی از ریشه به اندام هوایی گیاه کم می‌شود و به همین دلیل علائمی مثل کمبود کلسیم (برگ قاشقی شدن)، کمبود پتاسیم (حاشیه خشکی برگ‌ها) و کمبود روی (ریزبرگی) مشاهده می‌گردد.

مدت زمان تخم تا تخم این چرخه بسته به شرایط محیطی و تغذیه ای بین ۴ تا ۸ هفته است. بنابراین در طول سال این نماتد می تواند ۶ تا ۱۲ نسل تولید نماید.

به عبارت دیگر یک تخم می‌تواند طی یک سال به ۱۲۰۰ تخم تبدیل شود و این میزان طی ۵ سال به ۶۰ هزار تخم برسد. بنابراین نرخ رشد این بیماری به شدت بالا خواهد بود.

لارو های سن دو تازه خارج شده از تخم بدون تغذیه می‌توانند تا یک سال در خاک زنده بمانند و درجه حرارت ۲۰ تا ۳۰ درجه سانتی گراد برای رشد و تغذیه آن‌ها بسیار مساعد است.

فعالیت نماتد مرکبات در خاک سبک و دارای تهویه مناسب زیاد می‌شود.
دمای مناسب فعالیت آن در خاک حول و حوش 30 درجه است و در دمای بالاتر شروع به رشد کردن می‌کنند.

شروع تفریخ تخم‌ها بسته به محیط (بافت خاک و دمای بیرون) و شروع فعالیت آنها از اواخر فروردین در خاک‌های سبک جنوب تا اوایل خرداد در خاک‌های سنگین مناطق خنک‌تر متفاوت هست.

مبارزه با بیماری نماتود مرکبات

مبارزه با نماتد در خارج از محیط ریشه به چند صورت انجام می‌شود و بر تخم و لارو و بالغ آن اثر می‌گذارد.

1. آفتاب دهی: روش ساده آن با تاثیر کمتر نسبت به پیشرفت آن شامل اول هرس به گونه‌ای که پای درخت آفتاب گیر شود.
2. در صورت تراکم بالای کاشت تعدادی از درختان به منظور آفتاب‌رسی کافی به زمین حذف شود.
3. حذف علف‌های هرز و پوشش‌هایی از برگ یا چیزهای دیگر مانع رسیدن نور کافی به خاک هستند.
4. تغذیه اصولی و مناسب با کودهای حاوی فسفر و پتاس و گوگرد
5. افزایش ماده آلی خاک با کودهای حیوانی به خصوص کود مرغی

این موارد تا حدودی کمک کننده هست و باید هر ساله تکرار شود تا جمعیت نماتد بالا نرود.

اما وقتی جمعیت بالای نماتد را داریم علاوه بر سه مورد قبل باید در صورت سبک بودن خاک مقداری رس به آن افزود تا رطوبت حفظ شود.

سپس یک لایه پلاستیک شفاف روی قسمت سایه انداز و کمی داخل‌تر انداخت به طوری که قطره‌ها زیر پلاستیک باشند.

این کار را همراه با مواردی که در آخر به آن اشاره می‌کنم باید در شروع فعالیت و تفریخ تخم‌ها که حدودا اردیبهشت ماه هست تا شروع تابستان انجام داد. از سال بعد روش اول را که توضیح دادم ادامه داد.

کارهایی که باید برای اثربخشی بهتر مرحله دوم انجام داد یکی وجین مرتب علف‌های هرز زیر پلاستیک است. دیگری مرطوب نگه داشتن زیر پلاستیک با آبیاری روزانه و به موقع در صورت نیاز استفاده از سوپر جاذب‌ها و زئولیت برا مرطوب ماندن بهتر است.

یک نکته در آفتاب دهی مهم هست که بدانیم حفظ رطوبت، نور و گرما به کمک هم می‌تواند اثر بخش باشد و حفظ رطوبت در خاک‌های سبک اتفاق نمی‌افتد یا ضعیف هستند.

باکتری نماتودکش

نکته دیگری که مهم هست اینکه علاوه بر نماتد، بیماری‎‌های دیگر را هم کنترل می‌کند به خصوص بعضی قارچ‌های بیماری‌زا و در صورت وجود ماده آلی کافی باکتری‌های نماتدکش بومی خاک شما را بیشتر می‌کند که این موضوع بیش از پیش نماتدها را از بین می‌برد. البته شاید لازم باشد هر چند سال مرحله دوم تکرار شود.

باکتری نماتد کش گونه‌ای از باکتری‌ها هستند که نژادهای مختلفی از آنها وجود دارد و در تمام خاک‌ها یافت می‌شوند.

بعضی از آنها به تخم، بعضی به لارو و بالغ و یا به همه آن‌ها حمله می‎‌کنند و نماتد را کنترل می‌کنند.

بعضی نژادهای آن‌ها بیماری‌های دیگر به خصوص بعضی قارچ‌ها را کنترل می‌کنند.

این نکته مهم است چون بعضی اوقات قارچ‌ها و نماتدها به کمک هم اثربیشتری روی درخت می‌گذارند.

بعضی از آن‌‌ها قابلیت تولید سم ضد قارچ هم دارند که قابلیت کنترل ورتسیلیوم را دارند. در صورتی که می‌خواهید از آنها در باغ استفاده کنید نیاز هست چند نکته را رعایت کنید. اول باید رطوبت خاک را حفظ کنید وگرنه از بین می‌روند.

دوم باید ماده آلی خاک را بالا ببرید تا بتوانند تکثیر شوند و غذا داشته باشند. مورد بعد در صورت اینکه می‌خواهید از قارچ‌های دیگر هم استفاده کنید برا موارد مختلف اول مطمین شوید که بااین باکتری درگیر نمی‌شوند و همدیگر را از بین نمی‌برد.

قارچ نماتدکش

بعضی از قارچ‌ها هستند که هم بر لارو هم بر بالغ و هم بر تخم نماتد اثر گذارند و درصد کشتار نماتدها را بیشتر از باکتری‌ها دارند.

شرایط استفاده از آن‌ها هم همانند باکتری‌هاست و علاوه بر خاک در کودهای حیوانی تازه و مرطوب به خصوص کود مرغی که مرطوب باشد و آهک نخورده باشد وجود دارد.

مثل باکتری ها نژادهای مختلف دارد. بعضی از آن‌ها علاوه بر خاصیت نماتد کشی با آن‌ها همکاری می‌کنند مانند فوزاریوم که بعد از آسیب ریشه توسط نماتد وارد آن شده و درخت را نابود می‌کند.

پس باید قبل از استفاده از آن‌ها مطالعه کافی در مورد اثرات بعدی قارچ داشته باشیم. بهترین وقت استفاده از آن‌ها شروع فعالیت نماتد است.

عمیق کردن ریشه

برای این موضوع باید تغذیه مناسب و بموقع برای کمک به رشد ریشه و اکثرا به صورت چالکود بیشتر از 40 سانتی‌متر عمق انجام شود.

البته این موضوع برای پایه‌هایی مانند بکره‌ای و انواع لایم‌ها (مکزیکی و لیمو ترش) که ریشه سطحی دارند معمولا جواب نمی‌دهد. پایه‌هایی دارای ریشه عمیق و وسیع مانند رافلمون و نارنج بهتر جواب می‌دهد.

کودهای فسفره و ازته و روی باید خوب مصرف شوند و استفاده از جلبک دریایی هم به دلیل دارا بودن محرک رشد در آبیاری خیلی برای رشد ریشه کمک می‌کند.

تغییر محیط ریشه

هرچه محیط ریشه اسیدی تر باشد فعالیت نماتد کمتر می‌شود. برای این‌کار اسید دادن، استفاده از کودهای اسیدی، گوگرد اسیدی (معدنی باشد)، اسیدی کردن آب آبیاری در استخر پیشنهاد می‌کنم.

مورد بعدی مواد آلی خاک هست که هرچه بیشتر باشد دشمنان طبیعی بیشتری هم برای نماتد هست و خود به خود جمعیت آن کم می‌شود.

همچنین میکروب‌هایی که در مواد آلی هستند با تولید اسید خیلی در اسیدی کردن خاک کمک می‌کنند. مورد بعدی تهویه خاک هست که با افزایش آن جمعیت نماتد هم افزایش می‌یابد.

برای کاهش تهویه خاک که در خاک‌های شنی بیش از اندازه هست راحت‌ترین کارافزودن رس به خاک هست. البته نباید زیاد اضافه شود، چون ریشه اکثر مرکبات به تهویه ناکافی هم حساس هست.

برای این کار اول اضافه کردن رس به‌خاک در صورت سبک بودن آن باید انجام شود و استفاده از سوپر جاذب، زئولیت و کود حیوانی و ضایعات کشاورزی مانند کاه هم کمک کننده هست.

موردی که باید در این خصوص مد نظر داشت این هست که رطوبت زیاد و ماندابی هم برای مرکبات خوب نیست و باید آنرا هم رعایت کرد.

آبیاری روزانه و به مقدار نیاز نه اینکه بیشتر باشد.

برای فهمیدن اینکه باغ نیاز به آب دارد یک مشت خاک را از قطره برمی‌داریم اگر بافت آن کاملا به هم چسبیده بود نیاز به اب ندارد و اگر بافت آن با تکان دادن خاک از هم پاشید موقع اب دادن است.

نهال مناسب

اول از همه باید نهال را از جاهای مناسب گرفت تا نماتد را به باغ نیاوریم، چون نماتد ماندگار هست.

مورد بعد استفاده از پایه‌های مقاوم به نماتد هست. پایه‌های نارنج سه برگ و دو رگ‌های آن شامل سیترنج و سیترملو و فلایینگ دراگون و غیره به نماتد مقاوم‌ هستند. البته به خاک‌های قلیایی مقاومت خوبی ندارند پس گزینه مناسبی نیستند.

نارنج نسبت به بقیه پایه‌های باقی مانده مقاومت بهتری در برابر نماتد دارد و به خاک‌های آهکی مقاوم است.

بعد از آن رافلمون به دلیل ریشه دهی قوی و عمیق و مقاومت به آهک و فقر خاک و شنی بودن زیاد توصیه می‌شود. البته در صورت کوددهی سطحی همین پایه هم به خوبی عمل نخواهد کرد.

اصول قرنطینه

اول از همه نهال بود که توضیح دادم مورد بعد ادوات کشاورزی هست که باید اگر از باغ غریبه می‌آیند اول تمیز شوند.

برای ضدعفونی میتوان از حوضچه آب آهک در زمان ورود ماشین آلات بهره برد یا با سمپاشی بردو یا اکسی کلرور مس دستگاه ها یا ابزارآلات ضد عفونی نماییم.

در بعضی باغ‌های ما در یک درخت نماتد شدید داریم اما در درخت بعدی هیچ اثری از نماتد نیست.

برای اینکه درختان سالم مثل باقی درختان نشوند باید عملیات زراعی خاکی درختان سالم و مریض جدا انجام شود مانند پاکن و چالکود و غیره.

یکی از راه‌هایی که نماتد به باغ می‌آید از طریق حیوانات وحشی و اهلی چرنده است. پس با گذاشتن حصار دور باغ از ورود آنها جلوگیری کنید.

کودهای دامی نپوسیده و آفتاب ندیده هم منبع اصلی نماتد هستند. نباید آنها را استفاده کرد. کشت یونجه و صیفی کنار باقی درختان باعث افزایش جمعیت نماتد می‌شود که باید خودداری کرد.

سم جهت کنترل نماتود مرکبات

همیشه آخرین راه سم هست. نماتد کش‌های شیمیایی علاوه بر قیمت‌های نجومی که دارند تاثیر چندانی هم ندارند. همچنین بعد ازمدتی به دلیل به وجود آمدن جمعیت مقاوم نماتد به آن سم اثر خود را هم از دست می‌دهند.

مشکل دیگری که به وجود می‌آورند کشتن باقی موجودات خاکزی شامل موجودات مفید و دشمنان طبیعی نماتدهاست که خطر شدت گرفتن نماتد در باغ را به همراه دارد.

بااین وجود اگر از نهال مطمئن نیستید بهتراست ریشه آن را در نماتد کش فرو ببرید و همچنین ادوات کشاورزی را با آن ضدعفونی کنید. نماتد کش‌ها به صورت محلول و گرانول و غیره، وجود دارند.

پیشگیری و احتیاط راجع به نماتود مرکبات

جهت پیشگیری از نماتود مرکبات می‌توانید مراحل زیر را دنبال کنید:

مرحله اول

علاوه بر مواردی که گفته شد برای اینکه نماتد نگیرند مرحله اول آفتاب دهی را سعی کنید همیشه انجام دهید و خاک سبک را اصلاح کنید. در مناطقی که احتمال نماتد هست قبل کاشت یک سال آفتاب دهی به همراه پلاستیک کنید.

مرحله دوم

و از پایه‌های مقاوم استفاده کنید. ضد عفونی ادوات اصول کوددهی در شرایط نماتد را هم برای پیشگیری انجام دهید.

نکته‌ای که باید بدانید این است که عامل اصلی زوال تدریجی مرکبات نماتد است که به کمک عوامل دیگر درخت را بعد از چند ماه یا چند سال خشک می‌کند.

نشانه‌های بروز آن در درخت دیر جوش کردن نسبت به بقیه، آفتاب سوختگی و سر خشکیدگی بیشتر از بقیه، علایم انواع کمبودها در ساقه و برگ و میوه، پژمردگی در روز و سرحالی درخت در شب و مواردی از این قبیل هست.

در محیطی که نماتد هست مقاومت درختان مسن‌تر بیشتر از جوان‌ترها است پس به جای حذف درختان و کاشت مجدد نماتد را درمان کنید تا متضرر نشوید.

ریشه‌های دارای نماتد قهوه‌ای رنگ و گل‌آلود و غده‌غده هستند و با آب پاک نمی‌شوند. همچنین با افزایش نماتد حجم ریشه کم می‌شود و همان که می‌ماند، کارایی آنچنانی ندارد.

اولین کاری باید انجام دهید هرس سنگین درخت هست تا بتواند خودش را جمع کند و بعد از آن مراحل مختلف درمان را انجام دهید.

برای تغذیه بهتر و درمان نماتدها بهترین ماده کودی اسید فسفریک می‌باشد که با افزایش ریشه‌زایی و کاهش پی اچ کمک فوق‌العاده‌ای به درمان نماتد می‌نماید.