بیماری شانکر باکتریایی

بیماری شانکر باکتریایی

بیماری شانکر باکتریایی (Bacterial Canker) بیماری مخرب درکشت‌های باغی به شمار می‌آید. این بیماری مستقیما به ساختار درختان خصوصا نهال‌های تازه کاشته شده آسیب رسانده و موجب کاهش عمر مفید درختان می‌شود.

 

اسامی مختلف بیماری شانکر باکتریایی

شانکرهای باکتریایی تحت عناوین بیماری بلاست جوانه، بلاست شکوفه، خشکیدگی باکتریایی سرشاخه و سوختگی سیخک نیز شناخته می‌شود. بروز شانکرهای باکتریایی با کاهش کمیت و کیفیت محصول، ضعف و نهایتا خشکیدگی درختان رابطه مستقیم دارد.

 

خسارت شدید شانکر باکتریایی

این بیماری می‌تواند در صورت عدم درمان و عدم ترمیم قسمت‌های آسیب دیده، موجب کاهش عمر مفید درختان ‌شود.

 

 

میزبان‌های بیماری شانکر باکتریایی

فعالیت گونه‌های مختلفی از باکتری (Pseudomonas syringae ( pv.syringae بر روی برخی از سبزی‌ها و غلات، بسیاری از گیاهان زینتی یک یا چند ساله، مرکبات،گلابی و به طور عمده بر روی درختان میوه هسته‌دار عامل ایجاد کننده این بیماری است.

به عنوان مثال عامل بیماری گیاهی شانکر باکتریای گیلاس، علاوه بر گیلاس باعث آسیب به درختان آلبالو و آلو نیز ‌می‌شود. نشانه‌های بیماری عموما روی تمامی قسمت‌های هوایی گیاه قابل مشاهده است.

 

ترشح انگم توسط شانکر باکتریایی بر روی درختان هلو:

 

 

علائم بیماری شانکر باکتریایی در درختان میوه هسته‌دار

 

نحوه خسارت بیماری شانکر باکتریایی

معمولا درختان جوان و درختانی که تحت شرایط نامطلوب رشد می‌کنند، نسبت به درختان مسن و درختانی که در شرایط بهینه رشد ‌می‌کنند بیشتر در معرض آلودگی هستند.

 

عوامل موثر در گسترش بیماری شانکر باکتریایی

از مهمترین عوامل تاثیرگذار در ایجاد و توسعه شانکرهای باکتریایی می‌توان به رطوبت بالا، کوددهی نامناسب و فعالیت عامل بیماری‌زای باکتریایی – قارچی اشاره کرد.

 

بهترین راه پیشگیری و درمان شانکر باکتریایی

نظارت بر شیوه کوددهی و مناسب بودن آن و همچنین رعایت بهداشت باغ، محوری‌ترین عامل در بحث کنترل ایجاد و توسعه شانکرهای باکتریایی است. چرا که امکان کنترل کامل شرایط محیطی و میزان رطوبت در مقیاس باغات و همچنین کنترل تمامی عوامل موثر در افزایش رطوبت محیط اطراف درختان عملا دشوار و گاها ناممکن است.

 

 

نحوه انتشار بیماری شانکر باکتریایی

باکتری‌های عامل این بیماری در حاشیه شانکرها، در جوانه‌های به ظاهر سالم و سیستم آوندی گیاه مخفی ‌می‌شود. لازم به ذکر است که نحوه انتشار شانکر باکتریایی، غیر‌سیستمیک است و آلودگی از طریق تراوش در سطح درخت منتقل می‌شود.

 

علائم بیماری شانکر باکتریایی

ابتدایی‌ترین علائم بیماری، شانکرهای کوچک به همراه ترشح اندک صمغ بر روی شاخه‌های جوان و یا قدیمی ‌می‌باشد. این شانکرها با گذشت زمان وسیع تر و از لحاظ اندازه و تعداد افزایش ‌می‌یابند.

به طوری که در برخی از موارد کل درخت را فرا می‌گیرد. این روند تا آنجا ادامه ‌می‌یابد که شاخه‌های آلوده خشکیده ‌می‌شوند. این روند در درختان ضعیف‌تر با سرعت بیشتری اتفاق می‌افتد.

 

 

علامت اصلی بیماری شانکر باکتریایی

از اصلی‌‌ترین و بارزترین علائم بیماری شانکر باکتریایی، تولید صمغ و شانکر بر روی تنه، شاخه‌ها و گاها میوه‌هاست. ممکن است این بافت‌های آلوده، تولید و ترشح صمغی نیز نداشته باشند.

در این صورت از نقطه نظر ظاهر بافت گیاهی درختان، نواحی آلوده به باکتری به شکل بافت نرم و فرو رفته به همراه بوی ترشی نیز باشد.

پیشروی باکتری در زیر پوست درخت درمحل شانکرها به صورت رگه‌های قهوه‌ای دیده ‌می‌شود. لازم به ذکر است که بافت‌های آلوده تولید کننده صمغ، علاوه بر فرو رفتگی به رنگ تیره نیز تغییر رنگ می‌دهد.

 

 

سایر علائم بیماری شانکر باکتریایی

در شاخه‌ها و یا تنه درختان، علاوه بر تغییر شکل ظاهری مناطق آلوده، ریزش برگ‌های درخت در بالادست شانکرهای باکتریایی بر روی شاخه‌های آلوده، کم رنگ شدن و یا زرد شدن شاخه‌های آلوده، و خشک شدن شاخه‌های آلوده در مدت چند هفته نیز مشاهده ‌می‌شود.

خشک شدن سرشاخه‌ها و کل درخت در تصاویر به وضوح مشخص است:

 

 

میزان خسارت بیماری شانکر باکتریایی

شدت ظهور علائم آلودگی در گیاهان مختلف، متفاوت است. به طور مثال در درختانی نظیر گیلاس و زردآلو، در صورت آلودگی به باکتری مولد شانکرها، میزان آلودگی و ظهور علائم آن از شدت بالاتری برخوردار است.

 

نحوه شروع و گسترش بیماری شانکر باکتریایی

آلودگی از فلس جوانه‌ها آغاز شده و پس از آلودگی همه نواحی جوانه‌ها، موجب خشک شدن جوانه‌ها و تغییر رنگ آن‌ها به رنگ قهوه‌ای و در نهایت پوشیدگی آن‌ها با صمغ ‌می‌شود.

لازم به ذکر است، در فصل بهار حتی در صورت عدم خشکیدگی جوانه‌ها و باز شدن آن‌ها، جوانه‌های آلوده به باکتری سریعا از بین خواهند رفت و یا ماحصل این جوانه‌های آلوده، برگ و میوه‌های خشکی خواهد بود.

 

اثر بیماری شانکر باکتریایی در گلدهی

همچنین میزان گلدهی درخت بیمار در مقایسه با درخت سالم بسیار کمتر بوده و شکل ظاهری آن‌ها تغییر می‌کند. به طوری که گل‌های آلوده به رنگ قهوه‌ای، پژمرده، و حالت آبدار به خود می‌گیرند و بر روی شاخه‌ها آویزان باقی می‌مانند.

 

علائم بیماری شانکر باکتریایی روی برگ‌ها، میوه‌ها و ریشه‌ها

اگر که آلودگی به برگ‌ها نفوذ کند، موجب ایجاد لکه‌هایی خشک و چوب پنبه‌ای مانند، به رنگ قهوه‌ای یا بنفش بر روی آن‌ها ‌می‌شود. چرا که باکتری از طریق روزنه‌های برگ وارد آن شده و ما بین سلول‌های برگ جای می‌گیرد. قطر و ظاهر لكه‌ها بر حسب سن برگ، زمان آلودگي و نوع ميزبان متفاوت است.

 

 

همچنین این لکه‌ها بر روی میوه‌ها نیز ممکن است نمایان گردد. در این صورت لکه‌های قهوه‌ای رنگ به همراه صمغ روشن قابل مشاهده است.

نظر به این‌که باکتری عامل بیماری به قسمت‌های ریشه ای درخت صدمه نمی زند این امکان وجود دارد که به دلیل عدم فعالیت قسمت‌های هوایی و تغذیه نامناسب، پاجوش‌هایی رشد نمایند.

 

 

عامل بیماری و چرخه زیستی شانکر باکتریایی درختان میوه ‌هسته‌دار

 

زمان شیوع شانکر باکتریایی

به طور کلی شانکرهای باکتریایی که عمدتا در پاییز و زمستان که زمان خواب درخت است، شاخه‌ها و جوانه‌ها را آلوده می‌کنند. شیوع بیماری اغلب با دوره طولانی سرما و هوای مرطوب توام با سرمازدگی دیررس بهاره همراه است.

این در حالی است که در فصل بهار عمدتا در شرایط سرد و مرطوب، شانکرهای باکتریایی به صورت کاملا واضح آشکار می‌گردند. باکتری مولد شانکرها در هوای سرد نیز قادر به فعالیت است و سرمازدگی گسترش آلودگی را افزایش می‌دهد.

 

 

نحوه توسعه بیماری شانکر

اما باید خاطر نشان کرد که با گرم‌تر شدن قابل توجه هوا و افزایش فعالیت شدید درخت به دلیل شکل‌گیری پینه در محل شانکرها، فعالیت آنها تا حد زیادی کاهش و در نهایت متوقف و غیر فعال ‌می‌شوند. شانکرهایی که تشکیل بافت پینه نمی‌دهند، به صورت فعال باقی مانده و در سال‌های بعد توسعه می‌یابند.

 

علت خروج صمغ از درخت

توسعه شانکرها به تولید و ترشح صمغ نیز ارتباط دارد. به طوری که تولید و ترشح صمغ پس از خواب زمستانی در قسمت‌های آلوده به باکتری تولید می‌شود.

در ابتدای بهار و زمان شکوفه‌زنی درخت، صمغ تولید شده حاوی باکتری بیماری‌زا، از بافت آلوده ترشح شده و پوست شاخه‌های درختان را نیز آلوده می‌کند. در این بیماری، باکتری‌های عامل ایجاد کننده شانکرها با ترشح صمغ به قسمت‌های دیگر گیاه منتقل می‌گردد.

 

اثر رطوبت در توسعه شانکر باکتریایی

از دیگر عوامل موثر بر روی توسعه شانکرها، افزایش رطوبت است. در شرایطی که هوا رطوبت بالایی داشته باشد، باکتری به قسمت‌های عمیق گل و سپس جوانه‌های میوه نفوذ کرده و به شاخه‌ها می‌رسد و موجب ایجاد شانکر ‌می‌شود.

این در حالیست که برگ‌ها به هنگام بارندگی در هوای سرد و مرطوب توام با باد شدید، به دلیل آسیب‌دیدگی مستعد آلودگی می‌گردند.

زخم‌هایی که در درختان توسط عوامل مختلف ایجاد می‌شود، می‌تواند عاملی برای گسترش آلودگی شانکرها باشد.

 

 

راه‌های ورود و نفوذ باکتری شانکر باکتریایی

در واقع در اثر ورود باکتری (Pseudomonas syringae (pv.syringae که عامل ایجاد شانکرهاست، در بن جوانه‌های و محل‌های آسیب دیده شاخه‌ها مانند محل هرس شاخه‌ها و محل زخم‌های تازه و یا در محل ریزش برگ‌ها به هنگام برگ‌ریزان در پاییز، آلودگی اتفاق می‌افتد.

 

اثر حشرات در بیماری شانکر

همچنین آلودگی گل‌ها از طریق منافذ طبیعی گیاه و یا زخم‌های ناشی از حشرات رخ می‌دهد. به عبارت دیگر حشراتی نظیر زنبور عسل در پراکندگی صمغ حاوی باکتری بیماری‌زا نقش دارند.

 

 

 

علائم بیماری در قسمت‌های مختلف درختان هلو و گیلاس

 

 

علام بیماری برای قسمت‌های مختلف درختان انبه

 

راه‌های پیشگیری و کنترل بیماری شانکر باکتریایی درختان میوه ‌هسته‌دار

 

ردیابی و کنترل سریع شانکر

ردیابی دوره‌ اي برای حفظ باغات در برابر بیماري شانکرحائز اهمیت است؛ چرا که با تشخیص زودهنگام بیماري، شانس موفقیت در کنترل آن نیز بیشتر خواهد بود. البته تعداد و نحوه بازدید درختان ‌می‌بایست مبتنی بر وضعیت بیماري در منطقه و شهر باشد.

 

راه‌های کنترل بیماری شانکر باکتریایی

در گذشته درمان قطعی برای بیماری شانکرباکتریایی وجود نداشت؛ اما امروزه باتوجه به پیشرفت‌های انجام شده امکان درمان قطعی این بیماری وجود دارد.

در قیاس با روش‌های نوین مبارزه با شانکرهای باکتریایی، بزرگترین معضل در روش‌های قدیمی، عدم توانایی در از بین بردن عوامل بیماری‌زا در بافت‌های عمیق است.

امروزه این نقص با وجود امکان پاکسازی بیماری شانکرهای باکتریایی در تمامی سطوح و ترمیم بافت‌های آسیب دیده برطرف شده است. عمده روش‌های سنتی در مبارزه با شانکرهای باکتریایی مبتنی بر حذف و پاکسازی صمغ حاوی باکتری ایجاد کننده شانکرها و تنه‌مالی درختان با استفاده از سموم قارچ‌کش حاوی مس است.

روش تنه‌مالی دارای محدودیت‌های زیادی است؛ بدین صورت که استفاده از قارچ کش‌های قوی در این روش موجب تخریب کامل پوست درخت و اعمال استرس به درخت می‌گردد. به همین علت استفاده از سموم برای مقابله با شانکرها در فصولی که درخت حداقل فعالیت را داراست، نظیر پاییز و ابتدای بهار توصیه می‌شود.

از دیگر محدودیت‌های روش‌های سنتی، عدم امکان نفوذ سموم به قسمت‌های عمیق ‌می‌باشد که این امر موجب می‌شود تا عوامل بیماری‌زا تنها در سطح تنه از بین بروند و عوامل بیماری‌زای موجود در عمق تنه باقی بمانند .

روش‌های نوین در مبارزه با عوامل باکتریایی ایجاد کننده شانکرها در مقایسه با روش‌های سنتی دارای تفاوت‌های بسیاری است که مبتنی بر از بین بردن عوامل بیماری‌زا در همه نواحی سطوح حتی در قسمت‌های عمیق تنه، ترمیم بافت‌های آسیب دیده و افزایش توان خود ایمنی درختان در باغات است.

برتری این روش نسبت به روش‌های سنتی این است که شانکرهای باکتریایی را به صورت کامل رفع و در جهت ترمیم و بازگشت درخت به حالت طبیعی کمک می‌کنند.

 

 

راهکارهای کاهش ابتلا به بیماری شانکر

باید خاطر نشان کرد که اقدامات زیر تا حد زیادی در کاهش ابتلای آن‌ها به شانکرهای باکتریایی و کاهش خسارت در باغات مثمرثمر باشد:

• ردیابی بیماری
• ضدعفونی کردن نهال
• اعمال مدیریت مناسب و تخصصی نظیر بهره گیری از مشاوره با کارشناسان مربوطه
• اعمال مدیریت صحیح در خصوص تغذیه مناسب و کوددهی
• مبارزه به موقع با سایر آفات و بیماری‌ها
• انجام عملیات هرس مناسب
• بهره گیری از سموم کشاورزی
• قرنطینه
• احداث درختان بادشکن
• به کار‌گیری ترکیبات مسی
• حذف سرشاخه‌های آلوده
• تقویت درختان و جلوگیری از استرس به گیاه
• کاشت ارقام مقاوم به بیماری
• حفاظت گیاه در برابر سرما
• آبیاری مناسب و کافی در باغات بر اساس نیاز آبی درخت و رعایت اصول پایه در آبیاری
• حذف علف‌های هرز و پوشش‌‌های مازاد در باغ و خصوصا محدوده سایه انداز درختان
• کوددهی متناسب با احتیاجات نهال‌ها و درختان در باغات براساس نتایج آزمایشات خاک و برگ
• استفاده از نهال سالم

 

 

پیشگیری از بیماری شانکر باکتریایی

تهیه نهال سالم یکی از ابتدایی‌‌ترین اقدامات درجهت مبارزه با شانکرهای باکتریایی است. چرا که در تمام مراحل زندگی درختان ‌هسته‌دار، شانکر باکتریایی می‌تواند درختان ‌هسته‌دار را آلوده کند.

بنابراین امکان بروز آلودگی در نهالستان‌ها و سایر مراکز محل پرورش درختان که اصول لازم در زمینه تهیه نهال سالم در آنها رعایت نمی‌‌شود، وجود دارد. براین اساس بهتر است جهت اطمینان از سالم بودن نهال، آن‌ها را از مراکز دارای گواهی معتبر و برچسب انجام شود.

 

رعایت بهداشت برای کنترل و پیشگری بیماری شانکر

سوزاندن سرشاخه‌های آلوده و خشکیده و یا درختان آلوده در صورت آلودگی کل گیاه از ملزومات مبارزه با شانکرها است. باید در نظر داشت که بهترین زمان حذف و امحاي درختان آلوده زمانی است که این آلودگی براي اولین بار و در تعداد کمی از درختان گزارش شده است.

اما در مناطقی که بیماری، سطحی از باغ را درگیر کرده باشد، مدیریت تلفیقی شانکر برای کاهش خسارت به کارگرفته شود.

 

 

ضد عفونی ادوات و ابزار

تراشیدن زخم‌های روی تنه یکی دیگر از اقدامات کاربردی در جهت مبارزه با آلودگی است. تراشیدن زخمهای موجود روی تنه و شاخه‌های قطور که زیر محل ترشح صمغ قرار دارد با چاقوی پیوند تمیز و ضدعفونی شده انجام می‌شود.

 

برای ضد عفونی ابزار می‌توان از محلول آب وایتکس ده درصد ( یک لیوان وایتکس و ده لیوان آب) استفاده نمود. یا از محلول بردو رقیق شده بیست درصد استفاده نمود.

تراشیدن زخم‌ها می‌بایست تا رسیدن به بافت سالم و برداشته شدن تمام بافت‌های قهوه‌ای و بیمار ادامه یابد و محل زخم هرس با مخلوط بردو چهاردرصد پوشانده شود. نحوه تراشیدن تنه و رنگ آمیزی محل شانکر با سموم در شکل زیر نشان داده شده است.

 

 

اثر هرس در کنترل بیماری شانکر باکتریایی

هرس کردن از دیگر اقدامات کاربردی در جهت مبارزه با شانکر‎‌های باکتریایی است. کلیه عملیات هرس شاخه‌ها می بایست در شرایط غیر بارندگی و یا در زمستان که تراکم باکتری کمتر است و پیش از سم‌پاشی، انجام گیرد.

در کلیه موارد بالافاصله پس از انجام هرس محل زخم‌های هرس با چسب باغبانی پوشانده شود. باید در نظر داشت که در صورت مشاهده آلودگی، هرس شاخه‌های آلوده، ١۰ تا ١۵ سانتی متر پایین‌تر از بافت آلوده و سوزاندن آن‌ها انجام می‌گیرد.

در صورت قطور بودن محل هرس، برای جلوگیری از ورود عوامل بیماری‌زا، محل هرس با بردوفیکس رقیق نشده رنگ شود. بهتر است وسایل هرس را با محلول وایتکس موجود در بازار که با نه حجم آب رقیق شده است ضدعفونی شود.

 

استفاده از کود- دارو در پیشگیری، کنترل و درمان بیماری شانکر

کودهای جدید مانند فسفیت پتاسیم به دلیل افزایش مقاومت گیاه دربرابر آفات و بیماری‌ها ضمن پیشگیری از بیماری و کمک به بهبود کمیت و کیفیت محصول در کنترل و درمان بیماری هم اثرگذار هستند.

 

 

همواره تاکید داشتیم که تغذیه مناسب و رعایت اصول به زراعی و باغی به پیشگیری و کنترل بیماری کمک شایانی می‌کند اما گاهی مجبور به سمپاشی هستیم که ما در شرکت فارسا سمپاشی را آخرین راه می‌دانیم نه اولین راه

 

مبارزه شیمیایی بیماری شانکر باکتریایی

استفاده از سموم مناسب از دیگر راهکارهای مبارزه با بیماری شانکر باکتریایی است. بهتر است درختان ‌هسته‌دار در دو نوبت یکی در پاییز بعد از ریختن برگ‌ها و دیگری بسته به شرایط محیطی در زمستان و یا بهار قبل از تورم جوانه‌ها محلول پاشی شوند.

محلول پاشی با استفاده از مخلوط بردو یک درصد و یا اکسی کلرورمس يا بردوفيكس سه در هزار انجام شود.

در نظر داشته باشید که پیش از هر گونه اقدام در جهت سم‌پاشی و استفاده از سموم کشاورزی ‌می‌بایست با متخصصین کشاورزی در مورد نحوه و میزان سموم متناسب با میزان آلودگی و وسعت آن مشورت نمود.

به طور عمده سم‌پاشی‌های چهارگانه دوره‌ای با بردوفیکس یکی از پرکاربردترین اقدامات است که در ادامه ذکر می‌شود:

1) سم‌پاشی با بردوفیکس ۵ در هزار پس از برداشت محصول

2) سم‌پاشی با بردوفیکس ١۰ در هزار پس از ریزش ٧۰ درصد برگ‌ها در پاییز

3) سم‌پاشی با بردوفیکس ١۰ در هزار قبل از تورم جوانه‌ها

4) سم‌پاشی با بردوفیکس ۵ در هزار بعد از ریزش گلبرگ‌ها

5) تراشیدن بافت‌های آلوده و رنگ کردن محل تراشیده شده و محل هرس با بردوفیکس رقیق نشده

6) سم‌پاشی با بردوفیکس ۵ در هزار بعد از تشکیل میوه

7) تکرارسم‌پاشی‌ها بعد از تشکیل میوه، در سه نوبت به فواصل ١۵ روزه

 

 

نكته مهم در كاربرد مخلوط بردو اين است كه بايد به صورت تازه مورد استفاده قرار گيرد و مقدار مورد نیاز از این مخلوط با توجه به تعداد درختان تهیه گردیده و در همان روز مصرف شود. همچنین پس از اتمام سم‌پاشی بهتر است که مخزن سم‌پاش و سایر قسمت‌ها شسته شود.

 

سمپاشی در طول فصل

استفاده از سم الیت (فوزتیل آلومینیوم) به نسبت سه‌در‌هزار در اردیبهشت ماه سه مرتبه به فاصله هر هفته یکبار روی درختان آلوده و یکی قبل و بعد آن به کنترل و جلوگیری از گسترش بیماری کمک شایانی می‌کند.

سم الیت سیستمیک بوده و باید در فصل رشد درخت مصرف گردد تا درون گیاه گردش کرده و بیماری را کنترل نماید.

 

سم مسی کوکسیل مس: یکی از سموم مسی جدید است که در طول فصل قابلیت استفاده دارد و به نسبت نیم تا یک در هزار به کنترل بیماری کمک شایانی می‌کند.