اهمیت عنصر کودی بور در کشاورزی- بر در گیاه – کمبود و بیش بود بور
عنصر کودی بور

عنصر کودی بور چیست؟ اسید بوریک چه استفاده‌ای دارد؟

بور که از عناصر اساسی برای رشد گیاهان محسوب می شود، یک عنصر نیمه فلز است و در گروه ۱۳ جدول تناوبی قرار دارد. بور عنصر غذایی کم مصرفی است که به صورت آنیون توسط گیاه جذب می‌شود. اسید بوریک یکی از کودهای حاوی عنصر بور می‌باشد و برای تامین نیاز گیاه به این عنصر مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این عنصر تقریبا در تمامی محصولات زراعی استفاده می‌شود و به عنوان یک ماده مغذی برای گیاهان شناخته شده است اما این که چه میزان و در چه زمان از کود بور استفاده کنیم، مسئله حائز اهمیتی می‌باشد. در ادامه به ذکر نکاتی در این خصوص پرداخته می‌شود.

اهمیت کود بور

کود بور یک ماده مغذی پر اهمیت برای رشد و نمو محصولات کشاورزی می‌باشد. وجود بور برای ساختار و حفظ دیواره سلول‌های گیاهی و همچنین گرده‌افشانی و به طور کلی برای ساختارهای تولید مثلی گیاهان مهم و ضروری است. نبود آن سبب آسیب‌های جدی به این ساختارهای گیاهی می‌شود.
بور از عناصر کودی کم مصرف یا میکرو اما بسیار مهم و ضروری می‌باشد. جذب بور در خاک‌های آهکی که دارای پی اچ بالا هستند و در آب‌هایی که دارای بیکربنات بالایی هستند سخت‌تر می‌باشد.
به همین دلیل در اکثر نقاط ایران که این شرایط حاکم است با کمبود عنصر کودی بور مواجه می‌شویم. ضمن اینکه عنصر کودی بور به دلیل داشتن بار منفی به راحتی در خاک به خصوص خاک‌های سبک شسته می‌شود.
در خاکهای آهکی که معمولا 97 درصد خاک‌های کشور را تشکیل می‌دهد عنصر بر با کلسیم واکنش داده و جذب آن در گیاه با مشکل مواجه می‌شود.
بر همین اساس توصیه می‌شود بر مورد نیاز گیاه به صورت اسید بوریک تامین گردد تا ضمن اصلاح خاک و کاهش پی‌اچ جذب آن بیشتر شود.

عنصر بور در کشاورزی

جذب بهتر عنصر بور

همچنین برای کاهش پی‌اچ و جذب بالاتر بور و سایر ریزمغذی‌ها مثل روی، آهن، منگنز، مس، مولیبدن و فسفر توصیه می‌شود استفاده از اسیدهای خوب مثل اسید انفوریک و اسید فسفریک را در برنامه قرار دهید. همچنین گوگرد معدنی اسیدی نیز کمک شایانی به جذب عنصر کودی بور و سایر ریزمغذی‌ها می‌نماید.
با عنایت به مطالب گفته شده مشخص می‌گردد که عنصر بور یا به مقدار کافی در خاک وجود ندارد و یا امکان جذب ایده آل آن با گیاه دچار اختلال می‌باشد.
بر همین اساس در این مقاله سعی می‌کنیم در خصوص اهمیت بور در کشاورزی و نحوه تامین آن برای جذب توسط گیاه و رابطه آن با سایر عناصر را مورد بررسی قرار دهیم.
امیدوارم در پایان این مقاله و پس از مطالعه آن با اقداماتی که انجام می‌دهید شاهد کاهش جمعیت آفت و بیماری‌ها در گیاه بوده و محصول بیشتر و با کیفیت‌تری داشته باشید.
عنصر کودی بور در فرآیند گلدهی و تشکیل میوه بسیار مهم و موثر می‌باشد و باغات زیادی را مشاهده کردیم که به دلیل کمبود بور دچار کاهش گلدهی یا ریزش شدید گل و به طبع آن کاهش میوه‌دهی هستند.
یادمان باشد مصرف بیش از حد هر ماده کودی مثل بور می‌تواند باعث مسمومیت در گیاه یا برهم خوردن تعادل مواد غذایی گردد. پس بهتر است نسبت به انجام آنالیز آب، خاک و برگ بسته به زمان اقدام کرده و سپس با مشورت کارشناس خبره اقدام به کوددهی نماییم.
شایان ذکر است نسبت به عنصر بر کم لطفی شده و در بسیاری از مناطق کارشناسان خطر مسمومیت بور و بیش‌بود بر را مطرح می‌کنند. طی بررسی‌های انجام گرفته از آب، خاک و برگ در مناطق مختلف و روی محصولات مختلف ما بیشتر شاهد کمبود بور در گیاه بودیم تا مسمومیت آن!

نقش عنصر کودی بور در قسمت‌های مختلف گیاه

بور در نقاط رشد و در بافت‌های مریستمی گیاه موجود است. این عنصر در پدیده‌ گلدهی، میوه‌دهی، متابولیسم ازت، حرکت و عمل هورمون‌ها و تقسیم سلولی دخالت دارد.
این عنصر همچنین نقش بارزی در رشد لوله گرده داشته و اثر تحریک کنندگی آن در جذب اکسیژن و قند برای جوانه‌زنی دانه‌های گرده‌ به اثبات رسیده است.
این عنصر در خاک به صورت اسید بوریک H3BO3 موجود بوده و به همین صورت نیز جذب گیاه می‌گردد. بد شکلی میوه‌ها، ترک خوردگی پوست، سخت شدن میوه و گاهی بروز شکاف در پوست درخت از علائم کمبود بور می‌باشد.
عنصر بر برای تشکیل دیواره سلولی، انتقال قندها و نشاسته، تشکیل جوانه انتهایی تشکیل دانه و لوله گرده ضروری می‌باشد. با وجود اینکه بور در خاک خیلی پویا می‌باشد، اما در گیاه پویایی آن خیلی کم است. در نتیجه کمبود و سمی بودن آن، هر دو حائز اهمیت است. لذا روش کاربرد بور نقش مهمی در میزان استفاده از آن دارد. بور از کانی‌ها و معادن بورات تهیه می‌شود.
غلظت کل بور در اغلب خاک‌ها بین 2 تا 200 میلی گرم در هر کیلوگرم متغیر است و معمولاً کمتر از 5 درصد آن برای گیاه قابل استفاده می‌باشد.
بور به مقدار کم مورد نیاز گیاه است. اولین علامت کمبود در گیاه توقف رشد جوانه انتهایی است و پس از آن برگ‌های جوان می‌میرند. جوان‌ترین برگ‌ها سبز کم رنگ می‌شوند و رنگ پریدگی در قاعده بیشتر از نوک برگ‌ها است.
علت چوب پنبه‌ای شدن داخل سیب، کمبود این عنصر است. در مرکبات پوست غیر یکنواخت و پوست میوه کلفت می‌شود. در صورت نبود بور تقسیم سلولی متوقف می‌شود.
بوریک کشاورزی دارای B2O3 %14-12 می‌باشد.

 

اسید بوریک

 

در جدول ذیل حد مورد نیاز بور در برخی از گیاهان آورده شده است.

حد نیاز بور نوع گیاهان
کم نیاز لوبیا، نخود، غلات، میوه‌های دانه ریز، کرفس، گوجه و آفتابگردان، مرکبات
میان نیاز میوه­‌های هسته‌دار و سبزیجات، سیب، هندوانه
پرنیاز چغندر، کلم، بقولات علوفه‌ای، پسته

اهمیت بور در تغذیه گیاهان

اگر چه گیاهان به مقادیر زیاد بور (B) نیاز ندارند، اما اگر این عنصر به میزان کافی تأمین نشود، می‌تواند مشکلات جدی در رشد گیاهان ایجاد کند.
بور با سایر ریز مغذی ها متفاوت است زیرا کمبود آن هیچ‌گونه آثار کلروز را در گیاه ایجاد نمی‌کند با این حال علائم مسمومیت بور مشابه سایر عناصر ریز مغذی در گیاه قابل مشاهده است.

عملکرد بور در گیاه

عنصر بور در گیاهان مختلف (گیاهان باغی و زراعی) دارای دو نقش اصلی تغذیه ای و فیزیولوژیکی است. بور همراه با کلسیم در سنتز دیواره سلولی نقش دارد و وجود آن برای تقسیم سلولی (ایجاد سلول‌های گیاهی جدید) ضروری است.
بور نقش ویژه‌ای در تولید مثل گیاهان دارد و به گرده افشانی و رشد میوه و دانه کمک زیادی می‌کند، بور در فرآیندهایی مثل انتقال قندها و کربوهیدرات‌ها، متابولیسم نیتروژن، تشکیل پروتئین‌های خاص، تنظیم سطح هورمون‌ها و انتقال پتاسیم به روزنه‌ها (که به تنظیم تعادل داخلی آب کمک می‌کند)، تأثیرگذار است.
بور همچنین بر میزان دسترسی گیاه به سایر مواد مغذی (به عنوان مثال، پتاسیم، نیتروژن و کلسیم) تأثیرگذار است. قانون حداقل لیبیگ در مورد بور برقرار است به گونه ای که کمبود بور، از جذب دیگر مواد غذایی ضروری توسط گیاه، جلوگیری می‌کند.
نکته: از آنجا که بور به انتقال قندها کمک می‌کند، کمبود آن باعث کاهش ترشحات قندی ریشه‌های گیاه می‌شود که این موضوع می‌تواند باعث کاهش کارایی قارچ‌های میکوریزا و کاهش جذب از طریق این قارچ‌ها شود.
 
 

کمبود بور

در صورت کمبود عنصر بور در گیاه، شاهد عوارضی خواهیم بود که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم.

کمبود بور چه تأثیری بر گیاهان دارد؟

کمبود بور در نقاط رشد ریشه و شاخه‌ها (خصوصاً مریستم‌های انتهایی) و همچنین ساختارهای گل و باردهی نمایان می‌شود. غالباً، جوانه‌های انتهایی می‌میرند و میان‌گره‌ها کوتاه می‌شوند. در اثر کمبود بور گره‌های جانبی فعال می‌شوند و این امر باعث ایجاد حالت روزت و افزایش شاخ و برگ در گیاه می‌شود.
در این گیاهان ساقه‌ها شکننده هستند و ممکن است برگ‌های جدید ضخیم و چرمی شوند، ریشه‌ها اغلب کوتاه و لکه‌دار هستند، تعداد ریشه‌های مویین بسیار کم شده و گلدهی و باردهی به شدت کاهش می‌یابد.

عنصر بور

 

چه شرایط و عواملی باعث کمبود بور در گیاهان می‌شود؟

برخی از عواملی که باعث کمبود بور در گیاه می‌شوند شامل موارد زیر هستند.

  • در صورتی که pH محیط رشد بیش از ۶.۵ باشد، می‌تواند باعث ایجاد کمبود بور در گیاه شود زیرا بور در این شرایط در خاک بلوکه شده و برای جذب گیاه در دسترس نیست.
  • کمبود بور می‌تواند بر اثر مصرف کم کود و یا استفاده از کودهای عمومی (که معمولاً از مقدار ریز مغذی کمتری برخوردار هستند) در گیاه ایجاد شود.
  • هوای خنک و ابری می‌تواند جذب آب و بور را به وسیله ریشه‌های گیاه محدود کند.

نکته: برای کمک به افزایش جذب در طی هوای خنک و ابری، می‌توانید به روش‌های مختلف جریان هوا را افزایش داده یا رطوبت محیط را کاهش دهید، همچنین افزایش دمای محیط رشد، می‌تواند به افزایش جذب کمک نماید.

مقابله با مسمومیت بور

مسمومیت بور چگونه ایجاد می‌شود و برای مقابله با آن چه باید کرد؟

مسمومیت بور همچون سایر ریز مغذی‌ها در برگ های مسن تر نمایان می‌شود و باعث ایجاد کلروز در نوک برگ یا حاشیه برگ‌ها می‌شود که به سرعت تبدیل به نکروز یا سوختگی می‌شود.
نکروز به مرور به سمت داخل برگ پیشرفت کرده و در نهایت باعث مرگ برگ می‌شود، مسمومیت بور می‌تواند به سرعت روی تمام برگ‌های تحتانی تأثیر بگذارد. از آنجا که دامنه بین میزان کاربرد صحیح و میزان کاربرد سمی عنصر بور بسیار محدود است، به راحتی امکان بروز این مسمومیت وجود دارد.
در جدول زیر میزان بور در خاک های مختلف مورد بررسی قرار گرفته است.

بافت خاک   میزان بور (میلی‌گرم در کیلوگرم)      
  خیلی کم کم مناسب زیاد خیلی زیاد
شنی و لومی شنی کمتر از ۰.۲ ۰.۳ تا ۰.۴ ۰.۵ تا ۱ ۱.۱ تا ۲.۵ بیشتر از ۲.۵
لومی شنی، لومی، لومی سیلتی، سیلت و رس کمتر از ۰.۳ ۰.۴ تا ۰.۸ ۰.۹ تا ۱.۵ ۱.۶ تا ۳ بیشتر از ۳
پیت و ماک (خاک های آلی) کمتر از ۰.۵ ۰.۶ تا ۱ ۱.۱ تا ۲ ۲.۱ تا ۴ بیشتر از ۴
میزان بور در خاک های مختلف

 

در صورت بروز مسمومیت بور چه اقداماتی را باید انجام داد؟

در صورت بروز مسمومیت بور باید عوامل احتمالی را بررسی کنید، برای این کار pH محیط رشد و میزان مواد مغذی را آزمایش کنید، همچنین باید آب را هم مورد آزمایش قرار دهید.
در صورتی که pH محیط رشد، پایین تر از ۵.۵ باشد، می‌تواند باعث ایجاد مسمومیت در گیاه شود، همچنین مصرف بیش از حد بور نیز یک عامل احتمالی در ایجاد مسمومیت بور در گیاه است.
منبع آب را هم باید بررسی کنید زیرا وجود بیش از ۰.۵ پی پی ام (ppm) بور در آب زیاد است و می‌تواند باعث ایجاد مسمومیت در گیاه شود، خصوصاً اگر در این شرایط از کودهای استاندارد حاوی بور استفاده کنید احتمال مسمومیت بور تشدید خواهد شد.
شستشوی خاک خصوصاً در خاک‌های سبک، به تخلیه بور اضافی خاک از طریق زهکشی کمک می‌کند، همچنین در این شرایط استفاده از کودهای حاوی کلسیم توصیه می‌شود زیرا کلسیم با اتصال به بور می‌تواند آن را از دسترس گیاه خارج کند.
در جدول زیر محدوده تحمل برخی گیاهان در مقابل بور موجود در محلول خاک (میلی‌گرم در لیتر)، آورده شده است.

نام گیاه محدوده تحمل (میلی‌گرم در لیتر) واکنش گیاه
لیمو کمتر از ۰.۵ بسیار حساس
گردو، هلو، گیلاس، پرتقال، انگور، خرمالو، آلو، زردآلو، پیاز ۰.۵ تا ۰.۷۵ حساس
گندم، آفتابگردان، لوبیا، توت فرنگی، بادام زمینی، سیر ۰.۷۵ تا ۱ حساس
خیار، سیب‌زمینی، هویج، تربچه ۱ تا ۲ نسبتاً حساس
جو، ذرت، کاهو، کلم، کرفس، کدو، توتون ۲ تا ۴ نسبتا مقاوم
گوجه فرنگی، یونجه، چغندرقند ۴ تا ۶ مقاوم
پنبه، سورگوم (ذرت خوشه ای) ۶ تا ۱۰ بسیار مقاوم
مارچوبه ۱۰ تا ۱۵ بسیار مقاوم

 

چگونه و بر چه اساسی باید عنصر کودی بور را در اختیار گیاه قرار دهیم؟

اگرچه اولین استفاده قابل تأیید از بور به قرن هشتم میلادی بر می‌گردد، اما بشر از زمان ظهور کشاورزی، یعنی تقریباً ۱۰ هزار سال پیش، به‌طور ناآگاهانه از بور بهره می‌برده است.
در حقیقت، گیاهان بدون بور نمی‌توانند رشد کنند، بور یک عنصر ریز مغذی ضروری و یک بخش جدایی‌ناپذیر، در چرخه حیات گیاه است.
قبل از تغذیه گیاهان با بور باید آب آبیاری را آزمایش کنید زیرا ممکن است حاوی مقادیر کافی بور در حدود ۰.۳ تا ۰.۵ پی پی ام (ppm) باشد، در این صورت، باید از کودهای بدون بور استفاده کنید زیرا مصرف کودهای حاوی بور در این شرایط به راحتی می‌تواند باعث ایجاد مسمومیت در گیاه شود.
اگر کمبود بور رخ دهد و این کمبود به خاطر بالا بودن pH نباشد، می‌توان یک کود ریز مغذی کامل (این کود به بقیه مکمل‌ها ترجیح داده می‌شود) یا یک مکمل بور مثل بوراکس، اسید بوریک و غیره استفاده نمود.
در زیر منابعی که می‌توانید برای تأمین بور از آن‌ها استفاده کنید آورده شده است.
 

بور در کشاورزی

کودهای حاوی عنصر بور

برخی کودهای تامین کننده بور عبارتند از:

  • اسید بوریک که به صورت خاکی یا آبکود مصرف می‌گردد
  • کلات بور مخصوص آبیاری
  • کلات بور مخصوص محلول‌پاشی

نکته: هنگام استفاده از مکمل بور باید خیلی احتیاط کنید زیرا میزان نیاز گیاه به این عنصر بسیار کم است و در صورت برطرف نشدن نیاز گیاه شما می‌توانید مجدداً و به آسانی از کود مکمل بور استفاده کنید.

مزایای کود بور

عنصر بور در تشکیل و پایداری دیواره سلول‌های گیاهان نقش دارد. گیاه برای جذب بهتر و بیشتر عناصر فسفر و پتاسیم توسط ریشه به عنصر بور نیاز دارد.
این عنصر با کمک به کلونیزه کردن ریشه به وسیله برخی قارچ‌ها سبب جذب فسفر بیشتری می‌شود. کود بور سبب عملکرد صحیح و اعمال فیزیولوژیک گیاه می‌شود.
همچنین انتقال مواد قندی به مناطق در حال رویش گیاه مثل مریستم‌ها را آسان می‌کند. عنصر بور در صورتی که به مقدار کافی در گیاه وجود داشته باشد، به تولید مثل گیاه کمک می‌کند. این کمک در گرده افشانی و تشکیل دانه صورت می‌گیرد.
با توجه به تمامی نکاتی که در خصوص کود بور گفته شد؛ می توان با قاطعیت بیان کرد که کود بور در تولید مثل گیاهان بسیار حائز اهمیت می باشد.
کشاورزان مختلف می‌توانند از مزیت‌های چشمگیر و قابل توجه این کود به خوبی بهره‌مند شوند و آن را در صنعت کشاورزی خود مورد استفاده قرار دهند تا شاهد بارور شدن گیاهان خویش شوند و پس از مصرف و استفاده از آن به اطمینان خاطر بیشتری چشم انتظار برداشت محصولات مختلف شد.
چیزی که در نهایت رضایت کشاورزان و باغبانان را در بر خواهد داشت تا با برداشت عمده و با کیفیت محصولات خویش خوشحال و خرسند گردند.

کمبود بور در گیاهان

علائم کمبود بور معمولاً در جوانه‌های انتهایی یا جوان‌ترین برگ‌ها که در معرض شرایط حاد کمبود قرار می‌گیرند، ظاهر می‌شود.
اختلالات به‌صورت موارد زیر دیده می‌شوند:

  • قهوه‌ای شدن درون شلغم
  • پوسیدگی درونی چغندرقند
  • ساقه شکسته کرفس
  • سفت شدن دور برگ‌های فوقانی در سیب‌زمینی
  • قهوه‌ای شدن یا ساقه‌های توخالی گل‌کلم
  • قهوه‌ای شدن داخلی گوجه‌فرنگی
  • لکه سیاه در قسمت داخل زمین در حبوبات
  • زرد شدن بالای یونجه

بور یک ماده مغذی مهم برای رشد و سلامت تمامی محصولات است. این عنصر، یک جزء از دیواره سلول‌های گیاهی و ساختارهای تولیدمثلی است.
بور یکی از مواد مغذی موجود در خاک است، به این معنی که در معرض حرکت در خاک است. از آنجایی‌ که بور در مقادیر کمی برای گیاهان مورد نیاز است، مهم است که به‌صورت یکنواخت در سراسر زمین عرضه شود.
مخلوط کودهای سنتی ضد بور برای دستیابی به توزیع مواد مغذی یکنواخت در زمین بسیار مؤثر است. علیرغم نیاز به این مواد مغذی مهم، بور دومین مشکل کمبود مواد مغذی در سراسر جهان پس از روی است.

عملکرد مهم بور در گیاهان

بور نقش کلیدی در طیف گسترده‌ای از عملکردهای گیاهی از جمله تشکیل دیواره سلولی و ثبات آن، حفظ یکپارچگی ساختار و عملکردی غشاءهای بیولوژیک، حرکت قند یا انرژی به قسمت‌های در حال رشد گیاهان و گرده‌افشانی و تنظیم دانه دارد.
بور برای تثبیت نیتروژن و غلظت آن در محصولات بقولات نیز لازم است. کمبود بور به‌طور کلی منجر به تولید دانه‌های گرده خالی، گرده گل ضعیف و کاهش تعداد گل در هر گیاه می‌شود. عرضه بور کم می‌تواند رشد ریشه‌ها را تحریک کند.

آنالیز بور گیاه

برای تعیین وضعیت ماده مغذی بور گیاه، نمونه‌برداری و تجزیه‌ و تحلیل برگ‌های جوان‌تر توصیه می‌شود. به‌طور معمول، سطوح کافی بور در بافت برگ خشک شده بین 25 تا 75 ppm است که برای بسیاری از محصولات مقدار زیادی است.
به‌طور کلی، اعمال بور به خاک زمانی توصیه می‌شود که بور برگ کمتر از 25 ppm در محصولات با تقاضای بور بالا مانند یونجه، چغندرقند، سیب‌زمینی، آفتابگردان، سویا و کلزا باشد.

علائم کمبود بور

اکثر محصولات قادر به تحریک بور از بافت‌های گیاهی رو به رشد، بافت‌های گیاهی مریستمی مانند شاخه، نوک ریشه، گل، بذر یا میوه نیستند. در عوض، حمل و نقل بور در درجه اول درنتیجه‌ی انتقال در کانال آوندچوبی اتفاق می‌افتد.
به همین علت، علائم کمبود بور ابتدا در بافت‌های تازه رشد یافته مانند برگ‌های جوان و ساختارهای تولیدمثلی رشد می‌کند. در معرض کمبود بور شدید، کوتولگی و از بین رفتن نقاط رشد مریستماتیک رایج است.
سایر واکنش‌های رایج شامل کاهش طول ریشه، از بین رفتن گل‌ها برای تنظیم بذور و میوه نارس می‌باشد. عرضه کم بور، همچنین ممکن است بر گرده‌افشانی و تنظیم دانه، بدون نشانه‌های کمبود قابل‌توجه در برگ تأثیرگذار باشد.

علائم خاص کمبود عنصر کودی بر در محصول

عوارض کمبود بر را در محصولات مختلف به صورت متفاوتی مشاهده می‌کنیم. این عوارض عبارتند از:

  • سیب– در تعامل با کلسیم، ممکن است به‌صورت “شفافیت گلگاه” (water core) نمایش داده شود، مناطق داخلی به‌صورت منجمد ظاهر می‌شوند.
  • چغندر– سخت، زخم‌های شانکر روی ریشه، پوسیدگی قهوه‌ای داخلی.
  • کلم– برگ‌های از ریخت افتاده و دفورمه، نواحی توخالی در ساقه.
  • گل‌کلم – رشد ضعیف و تکه‌های قهوه‌ای. ساقه‌ها، دمبرگ‌ها و رگ میان‌برگ ناهنجار.
  • کرفس– شکاف ساقه‌های برگ در سطح بالایی ایجاد می‌شود، بافت داخلی قهوه‌ای مایل به قرمز است.
  • کرفس بیابانی – باعث پوسیدگی قهوه‌ای ریشه می‌شود.
  • گلابی – شاخه‌های جدید در بهار از بین می‌روند، میوه‌ها دچار رگه‌های سخت قهوه‌ای می‌شوند.
  • توت‌فرنگی – عقب‌ماندگی رشد، شاخ و برگ کوچک، نوک‌زرد و جمع شده، میوه‌های کوچک و کم‌رنگ.
  • سوئدی (شلغم روغنی) و شلغم– حلقه‌های مرکزی قهوه‌ای یا خاکستری در داخل ریشه توسعه می‌یابد.
  • Arecaceae (درخت نخل) – لکه‌های قهوه‌ای روی برگ ساقه و عملکرد پایین‌تر.

عوامل مؤثر بر کمبود بور در گیاهان

کمبود بور در خاک‌های اسیدی ماسه‌ای با مواد آلی کم، به علت پتانسیل اشباع بور، بسیار شایع است. خاک با ظرفیت جذب و نگهداری بالا (به‌عنوان مثال خاک با pH بالا و غنی از مواد معدنی خاکی و آهن و اکسید آلومینیوم) نیز معمولاً با کمبود بور مواجه می‌شود.
در اغلب محصولات، بور نشان‌دهنده تحرک فلوئوم بسیار ضعیف است. در نتیجه، بور در بافت برگ نمی‌تواند به اندازه کافی به ارگان‌های تولیدمثلی (به‌عنوان مثال، نوک ساقه، جوانه‌ها، گل‌ها، دانه‌ها و غیره) حمل شود.
به دلیل این تحرک ضعیف، نگه‌داشتن محلول بور در محلول خاک در طول تمامی مراحل رشد گیاه، به خصوص در طی رشد تولیدمثلی (مثلاً در طی تنظیم دانه)، برای تغذیه مطلوب گیاه حیاتی است.
عوامل محیطی که منجر به کمبود بور می‌شوند
فاکتورهای محیطی که باعث کاهش ترشح می‌شوند، مانند رطوبت بالا و رطوبت کم خاک، تأثیرات نامطلوب بر حمل و نقل بور در آوند چوبی دارند.
دوره‌های طولانی خشک‌سالی باعث کاهش جذب بور به‌وسیله کاهش رشد ریشه، محدود کردن عرضه بور از ذخایر مواد آلی و کاهش انتشار و انتقال بور به سطوح ریشه می‌شود.
گیاهان تحت کمبود بور، به آسیب شدید نور در روزهای گرم و آفتابی حساس‌تر هستند. در شرایط کمبود بور، استفاده از انرژی نور جذب‌شده در فتوسنتز به‌طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد و منجر به افزایش مقدار انرژی و آسیب بالقوه به برگ می‌شود. همچنین، درجه حرارت پایین خاک می‌تواند جذب بور ریشه را کاهش دهد.

بور کافی برای جذب بیشتر فسفر و پتاسیم

مطالعات نشان می‌دهد که ماده مغذی بور مناسب باعث افزایش جذب فسفر (P) و پتاسیم (K) ریشه با حفظ عملکرد مناسب (از طریق فعالیت ATPase) و ساختار غشاهای سلولی ریشه می‌شود.
بور نقش مهمی در کلونیزاسیون ریشه‌ها با قارچ‌های میکوریزا دارد که به جذب فسفر در ریشه کمک می‌کند. در آزمایش‌های کوتاه‌مدت انجام شده روی گیاهان ذرت، کاهش جذب فسفر و پتاسیم در ریشه تحت کمبود بور در ظرف یک ساعت پس از اضافه شدن بور به محیط کشت صورت می‌گیرد.
همچنین، شواهد تجربی نشان می‌دهد که عرضه بور کافی برای کاهش سمیّت آلومینیوم در گیاهانی که در خاک‌های با pH کم مورد استفاده قرار می‌گیرند، لازم است.

نکاتی برای جلوگیری از کمبود بور

هر دو سال یک‌بار زمین‌های خود را آزمایش کنید تا در مورد سطوح مواد مغذی زمین مطمئن شوید. اهداف عملکرد خود را با نیازهای فعلی مواد مغذی مقایسه کنید و با یک کارشناس تغذیه مشورت کنید.

درمان کمبود بور

اسید بوریک می‌تواند برای خنثی کردن کمبود بور مورد استفاده قرار گیرد. اعمال معمول بور واقعی در حدود 1.1 کیلوگرم در هکتار و یا 1.0 لیتر در هر هکتار است، اما سطوح بهینه بور با نوع گیاه متفاوت است.
بوراکس، اسید بوریک یا سولوبور می‌تواند در آب حل شود و در کود خشک مخلوط شده اسپری شود. اعمال بیش از حد بور برای گیاهان سمی است، بنابراین باید اطمینان حاصل شود که میزان مصرف درست و حتی پوشش آن مورد توجه قرار گیرد.
در حالی که بور ممکن است بر روی برگ اسپری شود، استفاده بیش از حد باعث آسیب به گیاه می‌شود. استفاده از بور ممکن است کمبود بور در خاک قلیایی را تصحیح نکند، زیرا حتی با افزودن بور، ممکن است این ماده مغذی برای جذب گیاه در دسترس نباشد.

برخی دیگر از تاثیرات و ویژگی‌های عنصر بور

بور از یک طرف به مقدار خیلی کم، برای کنترل گلدهی، تولید گرده، جوانه زنی و رشد دانه و میوه در گیاهان مورد نیاز است و از طرفی دیگر به عنوان پمپ انتقال مواد غذایی عمل می‌کند و به انتقال قندها از برگ‌های مسن به مناطق رشد و ریشه‌های گیاه کمک می‌کند.
بور جزء عناصری است که در خاک‌های سبک به راحتی شسته شده و از دسترس گیاهان خارج می‌شود و در خاک‌های دارای pH بالا برای گیاه غیر قابل جذب است، با توجه به این مطالب احتمال کمبود بور در بیشتر خاک‌های ایران دور از انتظار نیست و کمبود این عنصر به راحتی می‌تواند تمام زحمات کشاورزان را از بین ببرد.
از طرفی نیاز گیاهان به بور بسیار ناچیز است و مصرف بیش از حد این عنصر می‌تواند باعث مسمومیت در گیاهان شود. در نتیجه به شما توصیه می‌کنیم تا پس از بررسی دقیق وضعیت آب و خاک و در صورت تشخیص کمبود بور توسط کارشناسان کشاورزی اقدام به تهیه و مصرف کودهای حاوی بور نمایید.

فاکتورهای خاک که در کمبود عنصر بور در گیاهان موثر است:

کمبود عنصر بور به شدت در خاک‌های ماسه ای اسیدی با میزان محدود مواد آلی عمومیت دارد و علت اصلی آن قابلیت آبشویی عنصر بور در چنین خاک‌های می‌باشد.
خاک‌های با قابلیت جذب زیاد و کاپاسیتی زیاد (خاک‌های با قلیایی بود زیاد و رس زیاد و آهن یا اکسید آلومینیوم) نیز عموما با کمبود عنصر بور روبرو هستند.
در بیشتر محصولات عنصر بور به میزان خیلی کم قابلیت انتقال از اوند آبکش دارد، در نتیجه بور موجود در بافت برگ قابلیت زیاد انتقال از برگ به اندام تولید مثلی را ندارد (جوانه‌ها، گل‌ها، بذرها).
به این دلیل که قابلیت انتقال عنصر بور ضعیف است در دسترس بودن آن در خاک برای گیاه همیشه الزامی است بخصوص در مراحل زایشی به میزان فراوان لازم می‌باشد.

نشانه‌های کمبود در گیاهان

بیشتر گیاهان قادر به انتقال عنصر بور از بافت های مختلف به قسمت‌های در حال رشد نیستند. همچون مریستم جوانها، نوک ریشه ها، گل‌ها و میوه.
انتقال اولیه عنصر بور اول در آوندهای چوبی صورت می‌گیرد در نتیجه اولین نشانه‌های کمبود در قسمت‌های در نزدیک قسمت‌های در حال رشد گیاه همچون برگ های جوان و قسمت‌های تولید مثلی قابل مشاهده است.
در کمبود شدید عنصر بور کاهش رشد مریستم نوک و مرگ آن خیلی عمومی است. از دیگر نشانه‌ها کاهش رشد طولی ریشه، نقص تشکیل گل و بذر و سقط میوه است.
کمبود عنصر بور همچنین باعث عدم گرده افشانی درست و تشکیل دانه شده بدون این که این کمبود در برگ ها قابل مشاهده باشد.

آنالیز گیاهان برای تعیین میزان بور

برای تشخیص میزان بور موجود در گیاه بهترین حالت استفاده از برگ های جوان است. میزان بور کافی در بافت خشک برگ باید در حدود ۲۵ تا ۷۵ ppm باشد. این میزان برای بسیاری از گیاهان قابل استناد است.
کاربرد بور به صورت خاکی توصیه شده وقتی میزان آن از حداقل مورد اشاره کمتر باشد بخصوص در محصولاتی همچون یونجه، چغندرقند، سیب زمینی، گل آفتابگردون، سویا و کلزا

کارکرد اصلی بور در گیاهان

عنصر بور نقش کلیدی در تشکیل و پایداری دیواره سلولی گیاهان دارد، پایداری و انجام صحیح اعمال فیزیولوژیک، انتقال ساکاروز و انرژی به قسمت هایش در حال رشد گیاه همچنین گرده افشانی و تشکیل دانه از کارکردهای این عنصر است.
وجود عنصر بور برای تثبیت عنصر نیتروژن و تشکیل گره‌های ریزوبیومی در خانواده لگومیناسه (لوبیا، نخود، عدس) ضروری است. کمبود بور عموما باعث عدم گرده‌افشانی و تشکیل دانه یا گرده‌افشانی ناقص و همچنین کاهش تشکیل گل در گیاهان شد.
عدم تامین مناسب عنصر بور باعث عدم رشد مناسب ریشه و کوتاهی آن شده که در عکس‌های زیر روی سویا و کلزا قابل مشاهده است.

لزوم وجود کافی عنصر بور در دسترس ریشه برای جذب بهتر عناصر فسفر و پتاسیم:

بررسی ها نشان داده که تغذیه گیاهان با میزان کافی عنصر بور موجب جذب بهتر عناصر فسفر و پتاسیم توسط ریشه به وسیله کارکرد بهتر ATPase و عملکرد بهتر دیواره سلولی ریشه شد.
عنصر بور نقش اساسی در کلونیزه کردن ریشه به وسیله قارچ‌های میکوریز دارد که این قارچ‌ها نقش اساسی در جذب عنصر فسفر دارند. در آزمایشاتی که روی گیاه ذرت صورت گرفت کاهش جذب عناصر فسفر و پتاسیم تحت تاثیر کمبود عنصر بور در مدت زمان کوتاهی رفع شد بعد از تامین عنصر بور در گیاه.
آزمایشات مختلف نشان داد در دسترس بودن عنصر بور در گیاهان خسارت ایجاد شده توسط مسمومیت آلومینیوم در گیاهان در زمین‌های با pH پایین را کاهش می‌دهد.
توصیه: استفاده از هر نوع کود ریز مغذی در راستای اصلاح و تقویت خاک زمین زارعی و باغات را بر اساس نتیجه آزمایش خاک، صرفاً با نظر کارشناسان مجرب و مهندسین با تجربه و متعهد انجام داده و به آنان اعتماد نمایید.

برچسب‌ ها :

2 دیدگاه

  1. محمد مرداد 4, 1400 پاسخ

    سلام
    بسیار عالی و کامل و کاربردی. واقعا خدا قوت و خسته نباشید.

    • زورمند شهریور 30, 1400 پاسخ

      سپاس از همراهی شما دوست عزیز

دیدگاه بگذارید

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد.

0
سوالی دارید؟
مکالمه را شروع کنید
سلام! برای چت در WhatsApp پرسنل پشتیبانی که میخواهید با او صحبت کنید را انتخاب کنید
ما معمولاً در چند دقیقه پاسخ می دهیم
X