احداث باغ

احداث باغ

یکی از مهمترین دلایلی که سبب شد نسبت به نوشتن این مقاله اقدام نماییم بروز مشکلات عدیده ای بود که برای باغداران عزیز پس از احداث باغ نمایان می‌گردید.

برخی از این مشکلات به صورت تیتر وار عبارتند از:

• انتخاب محصول نامناسب
• انتخاب پایه نامناسب
• انتخاب پیوندک یا رقم نامناسب
• عدم اصلاح خاک و تغذیه خاک
• وجود لایه سخت و آهکی در عمق خاک

همانطور که می‌دانید، احداث باغ امری هزینه‌بر و زمان‌گیر است. پس بهتر است برای گرفتن نتیجه بهتر قبل از احداث باغ به چندین نکته دقت کرد. به‌طورکلی برای احداث باغ 4 مرحله مطرح است:

1. بررسي عوامل محيطي
2. بررسي عوامل اقتصادي
3. انتخاب رقم و تهيه نهال مناسب
4. آماده‌سازی زمين و كشت نهال

1- بررسی عوامل محیطی

در احداث باغ میوه از ابتدا شرایط محیطی باید به‌خوبی بررسی شوند به‌گونه‌ای که وضعیت محیطی در سال‌های باردهی نیز حفظ شود؛ زیرا نتیجه کشت چندین سال پس از احداث باغ که درختان بالغ شده و حجم زیادی پیداکرده‌اند مشخص می‌شود. مهم‌ترین عوامل محیطی مؤثر بر رشد و میزان محصول عبارت‌اند از: دما، نور، موقعیت محل، خاک و آب

دما

در بررسی شاخص محیطی دما باید عوامل زیر به‌دقت بررسی شوند:

• بازه‌ی دمایی، یعنی حداقل و حداکثر دمای قابل‌قبول و قابل‌تحمل برای هر نوع درخت میوه
• مجموع ساعات سرمایی که هر نوع درخت نیاز دارد، یعنی دریافت سرما در طول فصل زمستان و در دمای پایین‌تر از 7 درجه سانتی‌گراد. معمولاً اگر سرماي لازم تأمين نشود درخت جوانه نمی‌کند و درنتیجه محصولي به دست نخواهد آمد.
• پدیده‌های اقلیمی مانند بارش تگرگ، یخ‌بندان و … که ممکن است به برگ درختان آسیب بزند یا میوه‌ها را خراب کند.
• نوسانات دمایی مانند اختلاف دمای شب و روز که اگر زیاد باشد موجب اختلال در رشد می‌شود.

خاك

در احداث باغ، مهم‌ترین و مؤثرترین عامل کیفیت خاک است. عواملی که نشان‌دهنده‌ی میزان کیفیت خاک هستند عبارت‌اند از: عمق، بافت، تخلخل و اسیدیته‌ی خاک.

به‌طوری‌که رشد و میزان محصول درختان میوه در خاک دارای عمق و زهکشی کافی و بافت و pH مناسب، بیشتراست.

خاک‌های سبک‌تر نسبت به خاک‌های سنگین‌تر برای احداث باغ میوه مناسب‌تر هستند؛ زیرا رطوبت کم‌تری در خود نگه می‌دارند، که همین امر باعث می‌شود در بهار زودتر گرم و در پاییز دیرتر سرد شوند. همچنین خاک‌های سبک‌تر تهویه و زهکشی بهتری دارند که رشد درختان میوه در آن‌ها بیشتر است.

البته این‌گونه خاک‌ها کم‌کم دچار آبشویی گشته و میزان عناصر غذایی در آن‌ها کم می‌شود که لازم است با تغذیه به صورت تقسیطی و استفاده از زئولیت باکیفیت و کودگاوی این‌گونه خاک‌ها اصلاح و غنی گردند.

نور

رشد و باروری درختان و ایجاد رنگ‌دانه‌ها در میوه‌ها تحت تأثیر شدت نور است. توجه به انتخاب مکان مناسب و انتخاب نوع میوه بر اساس نیاز نوری پیش از احداث باغ بسیار مهم است چراکه پس از رشد درختان شدت نور را در فضای باز باغ نمی‌توان کنترل کرد و تنها راه نور رساني كافي به درون درخت، دادن شكل و تراكم مناسب به شاخساره آن است.

اهمیت حفرکانال و شکستن لایه سخت

یکی از مشکلاتی که در بسیاری از خاک‌های کشور مشاهده می‌گردد وجوده لایه سخت یا هاردپن در لایه‌های خاک می‌باشد که در آینده موجب کاهش رشد و قفل‌شدن ریشه درخت می‌گردد.

به همین دلیل توصیه می‌گردد با استفاده از بیل مکانیکی اقدام به حفر کانال نمایید تا ضمن شکستن لایه سخت در صورت وجود، به دلیل نرم و اسفنجی شدن خاک شاهد رشد سریعتر درختان باشید.

روش صحیح حفر کانال

با توجه به اینکه خاک سطحی تا عمق حدود 40 سانتی‌متر خاک زنده بوده و سالیان سال آفتاب‌خورده، باران دیده و اکسیژن به آن رسیده است.

توصیه می‌گردد این خاک توسط بیل مکانیکی یک کنار ریخته شود و پس از اصلاح خاک زیر با ماسه بادی، زئولیت، کودحیوانی، کاه‌وکلش و سبوس و خاروخاشاک این خاک با زئولیت، گوگرد و کودحیوانی غنی شده و سرجای خود بازگردد.

اهیمت آزمایش و اصلاح خاک

در آزمایش خاک عمق خاک، سطح آب‌های زیرزمینی و ظرفیت هدایت الکتریکی خاک بررسی می‌شود. چنانچه مشکلات خاک در رابطه مواد معدنی و آلی باشد، با افزودن مکمل‌ها قابل اصلاح است.

در مواردی که کشاورز مجبور به احداث باغ در خاک نا‌مناسب باشد، می‌تواند با اقدامات زیر کیفیت خاک را بهبود بخشد:

• شوری خاک را با شستشو رفع کند؛
• درصورتی‌که ژرفاي خاك كم باشد، این مشکل را می‌توان با ایجاد حفره‌های بزرگ، پر کردن آن‌ها با خاک مناسب حل کرد؛
• برای تنظیم اسیدیته‌ی خاک افزودن مکمل‌های مناسب؛ مثل گوگرد معدنی اسیدی، اسیدهای اصلاح کننده خاک مثل اسیدفسفریک و اسیدانفیوریک
• انجام زهکشی برای بهبود سطح آب زیرزمینی؛

آب

در مناطقی که نیاز آبی درختان عمدتاً توسط بارندگی تأمین شود،باغداری به‌صرفه است و رونق بسیاری دارد.

به‌طورکلی نیاز به آبیاری باغ از طریق شاخص میزان بارندگی سالانه تعیین می‌شود که به شرح زیر است:

• بارندگی سالانه بیش از 700 میلی‌متر با پراکندگی یکنواخت، پرورش درختان به‌صورت دیم است
• بارندگی سالانه 500-700 میلی‌متر، پرورش درختان به 1 تا 3 نوبت آبیاری در فصل تابستان نیاز دارد.
• بارندگی سالانه کمتر از 500 میلی‌متر، پرورش درختان به آبیاری منظم در فصل رشد نیاز دارد.

اغلب مناطق کشور ما در حالت سوم و در طبقه‌ی مناطق خشک قرار دارند که برای آبیاری باغات نیازمند صرف هزینه بالا هستند. علاوه بر مقدار و قيمت آب، كيفيت آن نيز از اهميت بالایی برخوردار است. بنابراین پیش از احداث باغ بایستی هزینه آبیاری به‌دقت محاسبه شود و اقتصادی بودن احداث باغ موردبررسی قرار گیرد.

موقعیت جغرافیایی

همه‌ی عواملی که در بالاآمده است تحت تأثیر جغرافیا هستند؛ ارتفاع از سطح دریا بر دما و رطوبت ، عرض جغرافیایی بر نور دریافتی و دما ، شیب زمین بر کیفیت خاک و مدیریت باغ تأثیرگذار است.

دریافت نور بیشتر بر سرعت تبخیر آب و افزایش دما نیز تأثیر می‌گذارد. این زمین‌ها به‌طورکلی حرارت بیشتری دارند، و در پاییز دچار یخبندان و در زمستان سرمازدگی کمتری می‌شوند. در نقاطي كه احتمال بروز سرماي ديررس بهاره زياد است، بايد كوشش شود تا جایی که ممکن است باغ‌هاي ميوه در زمين‌هاي شيب‌‌دار احداث شوند.

بنابراین خصوصیات جغرافیایی بر رشد و میزان محصولات یک باغ تأثیرگذارند و بایستی پیش از احداث باغ به‌دقت موردبررسی قرار گیرند.

۲- عوامل اقتصادي

هدف از احداث باغ کسب درآمد و سودآوری است. ازاین‌رو، در احداث باغ بایستی عوامل اقتصادی مورد ارزیابی و بررسی قرار گیرند.

عوامل اقتصادي مؤثر در توليد هر محصول،‌ به دو گروه تقسیم می‌شود:

1) سرمايه‌گذاري يا هزينه‌هاي توليد که به شرايط خاص منطقه‌اي بستگی دارد و توضیح مفصل در مورد آن خارج از حد این بحث است؛

2) عوامل مربوط به بازار‌ يا بازاريابي که اصول كلي در مورد آن وجود دارد كه در زير به‌طور مختصر تشريح خواهند شد.

به‌طورکلی در تولید فرآورده‌هاي باغی چهار هدف وجود دارد که عبارت‌اند از:

• صدور به بازارهاي محلي براي مصرف تازه
• صدور به بازارهاي دوردست براي مصرف تازه
• ارسال به کارخانه‌ها به‌منظور فرآوری
• نگهداري در انبار برای توزیع در فصل كمبود و گراني

سه نکته مهم در مورد بازار باید موردتوجه قرار گیرد:

• مقدار نياز بازار که سطح زیر کشت را مشخص می‌کند.
• پسند بازار، یعنی چه رقمی از میوه موردپسند هر منطقه است.
• فاصله محل توليد تا بازار، به‌طوری‌که هر چه اين فاصله بيشتر باشد مخارج ترابري و درصد تلفات بالاتر و بنابراين هزينه بازار رساني بيشتر خواهد بود.

۳- انتخاب رقم و تهيه نهال مناسب

کشاورز پس از بررسی دقیق موارد بالا، با توجه به دو مورد: سازگاری با منطقه و تناسب باهدف تولید رقم محصول را انتخاب می‌کند. سپس باید برای تضمین سودآوری نهال‌های مرغوب و باکیفیت بالا را تهیه کند زیرا رشد و باروری درخت در گرو انتخاب نهال است.

هنگام تهیه نهال، بايد تلاش شود كه تمام نهال‌ها داراي ريشه قوي و سالم باشند. چون به‌طورمعمول بيرون آوردن گياهان از زمين و ترابري آن‌ها از خزانه به محل كشت و در زمستان انجام مي‌شود، بايد از آسيب ديدن ريشه‌ها توسط سرما جلوگيري به عمل آيد و پس از رسيدن به محل باغ نيز بايد به‌سرعت ريشه‌ها را در زير خاك قرار داد و تا زمان كاشت در همان‌جا نگاهداري كرد.

۴- آماده‌سازی زمين و كشت نهال

به منظور آماده‌سازی زمین جهت کاشت نهال به چند مورد اساسی بهتر است دقت کنید. این موارد به تفصیل در ادامه آمده است:

سیستم‌های کاشت

دستیابی به حداکثر محصول در واحد سطح، از طریق افزایش تعداد درختان در واحد سطح امکان‌پذیر است. اما باید مسئله نور رسانی به تمام قسمت‌های مختلف گیاه موردتوجه قرار گیرد؛ چراکه درخت در محلی گل و میوه می‌دهد که نور خورشید ساعاتی به آن برسد. بنابراین تراکم درخت در واحد سطح باید طوری باشد که همه‌ی بخش‌های گیاه در طی روز در معرض نور خورشید قرار بگیرد.

در مناطق جغرافیایی مختلف شدت تابش، مقدار تابش و کیفیت تابش متفاوت است، بنابراین باید از روش‌های کاشتی استفاده شود که نور کافی برای تولید گل و میوه به همه‌ی بخش‌‌های درخت میوه برسد.

جهت مناسب کشت نهال

با توجه به نوع منطقه و جهت تابش نور خورشید، درختان باید به‌صورت ردیفی کشت شوند. بهترین جهت ردیف‌ها در بیشتر مناطق ایران شرقی-غربی است . زیرا با این روش درختان می‌توانند از نور بیشتری بهره ببرند و هم اینکه رفت‌وآمد کارگران و وسایل موتوری در بین باغ راحت‌تر است.

نکات مهم در انتخاب یک روش کاشت

کاشت درختان باید به‌گونه‌ای باشد که جریان هوا در باغ به‌راحتی صورت گیرد و امکان خروج هوای سرد از باغ باشد تا درختان سرمازده نشوند.

حرکت ماشین‌آلات کشاورزی در عملیات داشت و برداشت به‌راحتی امکان‌پذیر باشد. پس طراحی خیابان‌های باغ باید طوری باشد که ضمن امکان استفاده از حداکثر زمین، دسترسی به ادوات کشاورزی نیز برای انجام خدمات فصلی و جمع‌آوری محصول به‌آسانی فراهم شود.

تلاش شود تا در سطح بیشتری درختان در معرض نور خورشید قرار بگیرند. با این کار میوه دهی و کیفیت میوه‌ها بالاتر رفته و شیوع بیماری نیز کاهش می‌یابد.

انواع روش‌های کاشت درختان:

در کاشت نهال از چند روش کلی استفاده می‌شود. این روش‌ها را در ادامه مطلب مشاهده می‌کنید:

الف) روش مربعی

در این روش فاصله درختان در روی ردیف و بین ردیف یکسان می‌باشد و هر چهار درخت روی یک نقطه از مربع قرار دارند. در این روش ردیف‌های شمالی- جنوبی و غربی- شرقی دایر است.

در این روش اگر در هنگام کاشت فاصله مناسب رعایت شده باشد، درختان در حداکثر رشد، بخش زیادی از سطح باغ را می‌پوشانند. بنابرین فاصله بین آن‌ها برای عبور و مرور کارگران و ماشین‌آلات کم است.

در روش مربعی در صبح و بعد از ظهر سایه درختان مجاور، روی هم قرار می‌گیرد و یه همین دلیل، این روش هرچند برای نقاط گرمسیری که نور بیشتری دارند قابل‌قبول است، اما برای نقاط سردسیر شمالی که شدت نور کمتری دارند، مناسب نیست.

مزایای روش کشت مربعی

مزیت روش کشت مربعی این است که بسیار ساده است. و هم اینکه ادوات کشاورزی هم می‌تواند در جهت شمال به جنوب و هم در جهت شرق به غرب برود و عملیات باغبانی را انجام دهد.

معایب روش کشت مربعی

معایب هم این است که در صبح و بعد از ظهر روی هم سایه می‌اندازند که جاهایی که سایه می‌افتد رشد خوبی ندارند.

به‌طورکلی در مناطق معتدل بهتر است از این روش استفاده نشود . دلیل این امر عدم استفاده بهینه از نور است.

ب) روش مستطيلي

در روش مستطيلي فاصله درختان بین رديف‌ها، از فاصله روی رديف‌ها بيشتر است و به همین دليل درختان در صبح و بعد از ظهر، سايه كمتري روي هم مي‌اندازند و هر درخت از نور بيشتري بهره‌مند مي‌گردد.

در اين روش، درختان در زمانی که به حداكثر رشد رسیدند، فاصله روی رديف‌ها را پر مي‌كنند ولي بین رديف‌ها فاصله بيشتري براي درختان وجود دارد. بنابرین نسبت به روش قبل، عبور و مرور وسايل در جهت شرقی- غربی راحت‌تر است. اين روش براي مناطق سردسير بسیار مناسب است و پیشنهاد مي‌شود.

مزایای کاشت مستطیلی

مزایای کاشت مستطیلی این است که از نظر نوری هیچ مشکلی ندارد، تراکم درخت در این روش کمتر از مربعی است. در مناطق سردسیر که کمبود نور وجود دارد این روش پیشنهاد می‌شود.

معایب کاشت مستطیلی

از معایب این روش این است که حرکت ادوات کشاورزی مانند تراکتور فقط در یک ‌جهت است.

ج)روش مثلثی

در روش مثلثي كه لوزي و شش‌گوش هم گفته مي‌شود هر سه درخت روي رئوس يك مثلث (به‌طور معمول متساوي‌الاضلاع و گاهي متساوي‌الساقين) كه جهت قاعده آن شرقي- غربي است، و هر چهار درخت روي رئوس يك لوزي كشت می‌شوند.

سايه‌اندازي این روش مانند روش مربعي است ولی تفاوت‌هایی نیز دارد؛ از جمله اینکه در اين روش رديف‌هاي شمالي- جنوبي وجود ندارد و با رعايت فواصل مساوي، در اين روش حدود ۱۶% بيش از روش مربعي، در واحد سطح، درخت كاشته می‌شود.

مزایای روش مثلثی

از مزایای روش مثلثی این است که درختان روی هم سایه‌اندازی ندارند و نور به همه درخت‌ها می‌رسد کیفیت محصول بالاست و درخت تقارن خود را از نظر تاج و گسترش شاخه‌ها خیلی خوب حفظ می‌کنند.

معایب روش مثلثی

از معایب این روش این است که حرکت ادوات کشاورزی در یک سمت امکان‌پذیر است و مقدار درخت کم است.

کاشت نهال و هرس اولیه آن

اغلب قبل از اقدام به کاشت نهال‌های میوه، باید ریشه آن را با قیچی هرس کرد تا ریشه گیاه تحریک به تولید ریشه فرعی بیشتر شود. با این کار سر ریشه‌ها،‌ که در هنگام جدا کردن نهال از خزانه زخمی و به‌طور نامرتب قطع‌شده،‌ دارای یک سطح صاف می‌شود. لازم به ذکر است که اگر ریشه‌ها زخمی و ناصاف باشند به‌سرعت موردحمله انواع قارچ‌ها و باکتری‌ها قرار می‌گیرند و از بین می‌روند.

نکات مهم در کاشت نهال

در رابطه با کاشت نهال باید به نکاتی توجه کنید، این نکات عبارت‌اند از:

• عمق کاشت: باید دقت شود که محل پیوند چند سانتی بالای سطح خاک باشد تا از ریشه‌دار شدن گیاه در بالای محل پیوند خفه شدن درخت جلوگیری شود.
• پیوندک در مناطق با وزش باد منظم باید رو به باد قرار گیرد. با این کار از شکسته شدن گیاه در اثر فشار باد جلوگیری می‌شود.
• پس از کاشت و پر کردن گودال، باید خاک اطراف نهال را با پا فشار داد تا هم ریشه‌ها کاملاً محکم و هم هوای اطراف ریشه تخلیه شود. با این کار بعد از آبیاری پای نهال گود نمی‌افتد و ریشه نهال از خاک خارج نمی‌شود.
• آبیاری حتماً باید بلافاصله پس از کاشت نهال‌ها انجام شود. با این کار درصد بیشتری از نهال‌ها می‌گیرند و از نیاز به واکاوی و کاشت مجدد جلوگیری می‌شود.

با سپاس از همراهی و توجه شما

نویسندگان: لاله صادقی – محمدرضا اخلاقی – آمنه زورمند