کاربرد زئولیت در کشاورزی و اثرات آن بر کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی

کاربرد زئولیت در کشاورزی و اثرات آن بر کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی

کاربرد زئولیت در کشاورزی و اثرات آن بر کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی در زمینه افزایش عملکرد محصولات کشاورزی و بهبود بهره‌وری خاک و همچنین صرفه‌جویی در میزان مصرف کودهای شیمیائی، آب و استفاده بهینه از کودهای حیوانی می‌باشد. در حال حاضر کشورهایی همچون ژاپن، ایتالیا، اسپانیا، بلغارستان، ترکیه و غیره بطور گسترده‌ای از زئولیت در بخش کشاورزی استفاده می‌نمایند.

زئولیت یک نوع آلومینوسیلیکات بوده و خواص فیزیکی به شرح زیر را داراست:

• خاصیت تبادل کاتیونی فوق‌العاده.
•  خاصیت جذب و نگهداری آب در ساختار خود به مدت طولانی.
• جذب عناصر فلزی سنگین.

شکل میکروسکوپی زئولیت

کلمه زئولیت (zeolite)

مشتق از دو کلمه یونانی است که با هم به معنای سنگ جوشان می‌باشند (ریشه یونایی “زین ” به معنای جوشیدن و “لیتوس” به معنای سنگ است) و این نام به این دلیل است که در هنگام حرارت دادن زئولیت، مقدار زیادی آب، به صورت بخار از آن خارج می‌شود.

کاربرد زئولیت در خاک‌های کشـاورزی باعث عدم آلودگی آب‌های تحت الارضی بر اثر کودهای شیمـیایی می‌گردد همـچنین عـناصر سـمی سنگین را به دام می‌اندازد. خصوصاً از رشد سموم بخصوص افلاتوکسین در خاک، ساقه و برگ‌ها و محصول به دست آمده جلوگیری می‌کند. نتیجه این عـملکرد نه تنها باعـث تهیه محصولات کشـاورزی سالم تر و در نتیجه سـلامـت غذایی جامـعه مـی‌شود، بلکه کاهش حضور این سموم در برگ‌ها،‌ ساقه‌ها و دانه‌ها و مصرف آن‌ها توسط دام‌ها و همچنین افزودن زئولیت به غذای حیوانات باعث تولید پروتئین سالم‌تر می‌گـردد، که خـود منجر به تغذیه سالـم جامـعه می‌شود.

اصلاح نمودن خاک کشاورزی

برای حاصل‎خیزی خاک علمی است که از قابلیت خاک‌ها در تامین مقدار مطلوبی از عناصر غذایی برای محصولات متنوع کشاورزی و زراعی مناسب است و از لحاظ فیزیکی خاک باید به آن دقت نماییم.

همانطوری که می‌دانیم خاک کشاورزی مثل گیاهان زنده است

بدون خاک مناسب، طبیعت سرسبز تبدیل به خشکساری می شود در برخی از نقاط این خشکساری به وسیله جو، آب و هوا و سختی خاک به وجود می آید. بیشتر خاک‌های خشک و بی‌حاصل قابل احیا می‌باشند و این مناطق خشکساری قابل ترمیم و قابل برگشت می‌باشد و می‌توان خاک را هم احیا و به چرخه طبیعت بازگرداند اکثر مناطق خشکساری رامی‌توان ترمیم و قابل رشد گیاهان و درختان نمود.

حاصل‌خیزی خاک مجموعه‌ای از فرآیندهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی است.

آگاهی از این فرآیندها و برهم کنش آن‌ها برای تامین مناسب عناصر غذایی مورد نیاز محصولات گیاهی ضروری می‌باشد. اصلاحات خاک کشاورزی بر مبنای اصول مواد فیزیکی و شیمیایی خاک است. با تغییر یونهای خاک کشاورزی از طریق زئولیت معدنی می توان عناصر خاک را تغییر داد و حاصل‌خیز نمود.

در خاک می‌توان این نوع عناصر را با آزمایش خاک به دست آورد

می‌توان با آنالیز خاک این اصلاحات را تنظیم نمود و خاک مناسب و استاندارد به دست آورد. با افزایش مواد اسیدی و بعضی از موادهای شیمیایی می توان عناصر خاک را تنظیم نمود.

هدف اصلی حاصل‌خیزی خاک کشاورزی، تهیه مناسب و متعادل عناصر غذایی مورد نیاز گیاهان است.

باتوجه به این‌که نیاز گیاهان به عناصر غذایی متفاوت می باشد، نوع کشت محصول و نوع فصل نیز می‌تواند تاثیرگذار باشد. خاکی که برای یک گیاه حاصل‌خیز تلقی می‌شود الزاما نمی تواند برای گیاه دیگر نیز حاصل‌خیز باشد.

عواملی مانند عمق، نوع بافت خاک کشاورزی، نوع ساختمان و طبقه بندی خاک کشاورزی، نوع ترکیب شیمیایی خاک، شیب و آنیون های تاثیر گذار در باروری خاک کشاورزی دارند.

بعد از احیای زمین، هم زمین کشاورزی حاصل‌خیز می گردد و هم ارزش آن زمین چند برابر می‌گردد.

خواص بالای زئولیت در باغات میوه :

خواص زئولیت معدنی در باغات پسته نیز به دلیل استقامت بالای پسته در برابر خشکسالی و همچنین حاصلخیزی آن با  زئولیت معدنی کاربرد بالایی در رشد درختان پسته و زیتون و درختان لیمو و پرتقال و کیوی و دیگر باغات دارد.

کاربرد زئولیت به دلیل حفظ آب و ذخیره آب در خاک:

زئولیت صرفه جویی بسیار بالا در زمینه آب آبیاری در کشاورزی نیز دارد چون زئولیت آب را در خود جذب نموده و به آرامی از خود خارج می‌نماید و این فرصت بسیار خوبی برای نگهداری آب در دل این ماده معدنی می‌باشد. جالب اینجاست که اتصال زئولیت با مولکول های آب بسیار سست بوده و به محض خشک شدن خاک زئولیت مولکول های آب را به سمت خاک و ریشه هدایت می کند.

کیفیت چند برابری محصول توسط زئولیت معدنی:

به دلیل املاح مناسب و خواص دارویی و درمانی این سنگ پس از واکنش در نزدیکی ریشه درختان باعث کیفیت و مزه بسیار خوب میوه از طریق این زئولیت معدنی می گردد.

ماده معدنی زئولیت قابلیت ترکیب با خاک، کود های حیوانی و کودهای معدنی را داشته و اثرگذاری آن‌ها را افزایش می‌دهد.

کاربرد زئولیت در کشاورزی و اثرات آن

زئوليت داراي مواد اوليه مانند پتاسيم، كلسيم، سديم، آلومنيوم، منيزيم، سيلسيوم، فسفر، گوگرد، مس، آهن، منگنز، و… می‌باشد كه به عنوان بهترن مكمل غذايي دامي و كودهاي كشاورزي محسوب شده و در بهره‌برداري و توليد بيشتر محصولات كشاورزي و دامي نقش مهمي ايفا مي‌نمايد.

زئولیت داراي خاصيت ضد عفوني كنندگي و پاكسازي است

كه از عوارض قارچي خاك، گياه و محصول ( به خصوص آفلاتوكسين) جلوگيري كرده، به حفظ سلامتي ريشه و ساقه  كمك شايان مي نمايد، كه بهترين محصول بدون قارچ را به بازار صادرات عرضه مي كند. با توجه به اين خاصيت زئوليت، مي توان زئوليت را در بسته بندي و يا انبار محصولات استفاده نمود تا از قارچ زدگي، فساد و خرابي آنها ممانعت نمود.

قابليت فراوان در جذب و ذخيره سازي آب دارد

كه اين امر باعث مي شود: اولا آب مصرفي گياه ذخيره شود تا در هنگام لزوم از زئوليت به خاك تزريق شده و مورد استفاده قرار گيرد. دوما به علت ذخيره سازي آب از شسته شدن و هرز رفتن مواد مغذي كودها به سطوح پايين خاك جلوگيري به عمل مي آورد، كه اين مورد خود به تنهايي باعث مقوي ماندن خاك مي شود و از فقير شدن خاك از مواد غذايي ممانعت مي نمايد. سوما در مصرف کود ها صرفه جويي مي شود. با استفاده از اين خاصيت حتي مي توان زئوليت را در بسته بندي يا انبار محصولات استفاده نموده، تا رطوبت موجود و اضافي را جذب نمود، از فساد و گنديدگي محصولات جلوگيري به عمل آورد.

زئولیت به علت در بر داشتن عناصر مفيد مورد نياز رشد جانداران، خاك زراعي تحت كاشت را غني مي سازد.

و باعث ازدياد، افزايش و درشت تر شدن محصول باغات و مزارع  و نيز بهبود رشد گياهان و درختان و همچنين زودرس شدن ميوه آنها مي شود. تاثير زئوليت در نوع كشت آبي و ديمي متفاوت نبوده بلكه از عملكرد يكساني برخودار است، اما از نظر مقدار مصرف با همديگر متفاوت هستند.

کاربرد زئولیت در کشاورزی و اثرات آن

نقش زئولیت جذب آب و نگهداری رطوبت برای مدت طولانی:

با توجه به ساختار متخلخل زئولیت این ماده معدنی قادر است مقداری از آب موجود در خاک را جذب کرده و آن را برای مدت طولانی درون شبکه ساختاری خود نگهداری کند.

آب جذب شده در ساختار زئولیت به تدریج آزاد شده و جذب گیاه می شود، در طول روز به سبب تابش آفتاب مقداری از رطوبت سطحی خاک تبخیر می شود اما در طول شب با پائین آمدن دمای محیط، با جذب رطوبت هوا، مجدداً مقداری آب از دست داده شده جبران می گردد.

این عمل باعث کاهش قابل توجه میزان مصرف آب کشاورزی شده و حتی ممکن است در مناطق کم آب با توجه به خواص فیزیکی زمین زراعی مصرف آب را تا 50% کاهش دهد. بنابراین استفاده از زئولیت در بخش کشاورزی برای کشورهایی مانند کشور ما که با کمبود آب مواجه هستند می‌توانند بخشی از مشکلات کمبود آب را برطرف سازد.

استفاده از زئولیت برای صرفه‌جویی در مصرف کودهای شیمیایی و جلوگیری از آلودگی‌ کودی:

درصدی از کودهای ازته و پتاسیم دار پس از مصرف به دلیل محلول بودن به وسیله آب‌های سطحی شسته شده و به عمق پایین‌تر از ریشه گیاه نفوذ کرده و یا اینکه به وسیله آب های سطحی شسته شده و هدر میروند. زئولیت با دارا بودن ویژگی جذب کاتیونی شدید نسبت به +NH4 و +K بخش زیادی از ازت و پتاسیم را جذب کرده و درون ساختار شبکه ای خود به مدت طولانی نگهداری و به تدریج در اختیار گیاه قرار می دهد. این امر موجب صرفه‌جویی در مصرف کودهای شیمیایی شده و همچنین از آلودگی آب های کشاورزی ناشی از مصرف کود شیمیایی می کاهد.

کاربرد زئولیت برای افزایش بازدهی خاک‌های زراعی و باغی ضعیف و متوسط

استفاده از زئولیت سبب پایداری خاک شده و علاوه بر آن اسیدیته خاک را کنترل می کند. همچنین بخشی از کانی‌های پتاس و فسفر که پایدار و قابل جذب گیاه نیستند، توسط زئولیت که توانایی تبادل یونی دارد ، جذب شده و بخشی از مواد مفید را قابل جذب گیاه می نماید، در نتیجه موجب افزایش حاصل‌خیزی خاک‌های زراعی و باغی کم قوت و یا متوسط می گردد.

استفاده از زئولیت برای تصفیه آب و خاک آلوده

زئولیت به دلیل دارا بودن خاصیت کاتیونی شدید بخش زیادی از عناصر سمی و سنگین موجود در آب های سطحی و کشاورزی را جذب نموده و از ورود این مواد مضر به گیاهان و ورود مواد سمی به چرخه تغذیه ای جلوگیری به عمل می آورد. این آلودگی ها به دلیل استفاده مدام از کودهای شیمیایی و یا آلودگی های ناشی از کارخانه‌ها و صنایع می باشد.

استفاده از زئولیت برای افزایش تولید محصولات کشاورزی:

کاربرد زئولیت در کشاورزی و اثرات آن بر کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی و نتایج استفاده از زئولیت در کشورهای مختلف نشان داده است که کاربرد این ماده مفید معدنی موجب افزایش بازده تولید محصولات کشاورزی شده که این افزایش محصول در تعدادی از محصولات کشاورزی بخصوص در صیفی جات حتی تا 40 درصد افزایش تولید نشان داده است.

مقایسه دو خاک دارای زئولیت و بدون زئولیت

اثر مثبت زئولیت در افزایش بهره‌وری کود حیوانی:

یکی از معضلات و مشکلات کشاورزان عزیز بحث فراوری و پوساندن کودهای حیوانی هست که به دلیل زمانبر بودن و کمبود امکانات حتی در برخی موارد کشاورزان قید پوساندن و فراوری کود حیوانی را می زنند روش های مختلفی برای پوساندن کود حیوانی استفاده می شود اما بهترین روش و سریعترین آن ترکیب کود حیوانی با 10 تا 20 درصد زئولیت بسته به میزان تازگی کود حیوانی هست.

مخلوط کردن کود حیوانی با زئولیت با کیفیت

کمک میکند تا طی دو تا سه هفته کاملا فراوری شده و قابلیت استفاده در زراعت و باغ را داشته باشد. همچنین زئولیت می‌تواند در موارد زیر بهره‌وری کودهای حیوانی را افزایش داده و از ضایعات آن جلوگیری به عمل آورد:

•  با جذب آمونیاک ( ازت) کود حیوانی مانع تصعید و آبشویی آن گردد.
• بسیاری از کود های شیمیایی و حیوانی که مصرف می شود طی آبیاری از دسترس گیاه خارج شده و هدر می رود اما زئولیت با جذب آب و مواد غذایی از آبشویی و هدر رفت کودهای مصرفی جلوگیری می کند.

کاربرد زئولیت در دامداری

همچنین، فضـولات دام‌هایی که مصـرف کننده زئولیت و عـلوفه سالم‌تر هسـتند و از طرفی به خـودی خود دارای سـموم کمـتری هستند، به سـرعت سفـت و کلوخ نمـی‌شوند، تخم انگـل‌ها در آن‌ها رشـد نمی‌کنند و بـوی نامطبوع کمتری دارند. کودهای همراه با زئولیت رطوبت کمتری دارند و اوره آنها به سرعت در خاک جذب نمی‌شود. زئولیت این اوره را به سـرعت جذب و به نیـتروژن قابل جـذب تبدیل می‌نماید. لذا با استـفاده از طئولیت می‌توان از کود طبیعی تازه و خیس بلافاصله بهره برداری کرد. به این ترتیب نقش خود را در چرخه اکولوژیک و سلامت محیط زیست نیز نشان می‌دهد.

کاربرد زئولیت در زمین‌های چمن

موقع آماده کردن زمین برای چمن‌کاری، اصلاح و ترمیم زمین‌ها قبل از چمن‌کاری با زئولیت نتایج خوبی به‌دست آمده است . برای هوادهی مطلوب به خاک باید ریشه‌های آن به‌مقدار فراوان زئولیت به‌کار برد تا چمن بدست آمده کیفیت عالی داشته باشد.

همچنین در سطح زمین‌های چمنی نیز به‌کار می‌رود و با کاربرد زئولیت مواد مغذی خاک بهتر به ریشه گیاه می‌رسد و مانع شسته شدن پتاسیم، ازت و خیلی از مواد غذایی در خاک شده و باعث باقی ماندن رطوبت و مواد غذایی در کنار ریشه می‌گردد. در نتیجه عمر و طراوت چمن را بیشتر می‌نماید.

ماده جادویی یا کود هوشمند:

زئولیت با ظرفیت تبادل کاتیونی بالایی که دارد به خوبی تشخیص می دهد چه عنصری در خاک زیاد و یا چه عنصری که هست و بر اساس همین خاصیت مثلا در صورتی که کود ازت مانند اوره زیاد داده شود مقدار زیادی آن را جذب کرده و با پتاسیمی که در ساختار خودش دارد جایگزین می کند و به این صورت با کاهش تنش در گیاه از ورود و تکثیر بسیاری از آفات و بیماری ها در گیاه خودداری می کند. در واقع زئولیت به عنوان یک ماده جادویی به عنوان یک ماده سیستمیک در خاک تفکر سیستمی در کشاورزی را به خوبی احیا می‌کند.

آزاد سازی تدریجی کودها توسط زئولیت می‌تواند در نتیجه واکنش‌های تبادل یونی خاک‌ها با زئولیت یا از طریق ترکیبی از واکنش‌های تبادل یونی و تجزیه مواد کانی حاصل شود. تحقیقات ثابت کرده‌اند که اصلی‌ترین مواد مغذی گیاه از طریق این مراحل تأمین می‌شوند.

این در حالی است که استفاده از زئولیت در ترکیب با مواد کانی قابل تجزیه به منظور بهره‌برداری از پدیده آزاد سازی مواد مغذی در نتیجه تبادل یونی و فرایندهای تجزیه که به دنبال آن اتفاق می‌افتد در تحقیقات جدید مورد توجه قرار گرفته‌است.

نکته بسیار مهم:

در طبیعت بیش از 40 نوع زئولیت وجود دارد که فقط یک نوع آن قابلیت استفاده در کشاورزی دارد و در صورت عدم شناخت کافی از زئولیت و استفاده از زئولیت بی کیفیت ممکن است نه تنها سود و منفعتی نصیبمان نشود بلکه گیاه صدمه ببیند بنابراین توصیه می کنم ضمن درخواست آنالیز کشاورزی به روز از فروشنده با کارشناسان شرکت فارسا مشورت نمایید.

دفتر شرکت فارسا: 33303266-023

 کارشناس تغذیه: 09191325193

با سپاس

محمدرضا اخلاقی- گیاهپزشک