نماتود یا سرطان ریشه در کشاورزی

نماتود یا سرطان ریشه در کشاورزی

نماتود یا سرطان ریشه در کشاورزی نماتد به آن دسته از جانوران پرسلولی و کرمی یا نخی شکل گفته می‌شود که دارای ساختمان غیر بندبند بوده و در یک یا دو انتها ممکن است باریکتر شده باشد.

نماتودها از بی‌مهرگان هستند و در یک انتهای بدن سر و در انتهای دیگر دم قرار دارد. نماتدها رشته ای یا کرمی شکل بوده ولی ماده برخی از آن‌ها ممکن است متورم و باد کرده باشد. از این دست نماتد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نماتد ماده Meloidogyne گلابی شکل
•  Heterodera لیمویی شکل

رده‌بندی نماتد

شاخه نماتدها پس از حشرات متنوع ترین جانوران می‌باشند و در تمامی محیط ها وجود دارند و هر جا آثاری از رطوبت وجود داشته باشد، نماتدها هم هستند. نماتدهای انگل گیاهی دارای یک نیزه دهانی یا استایلت Stylete هستند.

یک گونه نماتود

بطور کلی نماتد ها موجودات هوازی هستند و برای فعالیت احتیاج به اکسیژن دارند ولی دستگاه‌های خاص برای تنفس ندارند.

نماتودهای انگل گیاهی

اغلب در خاک زندگی می‌کنند و ریشه و سایر اندام‌های زیر زمینی گیاه را مورد حمله قرار می‌دهند.

نماتود مولد غده ریشه

ولی برخی مانند نماتد گال دانه گندم و نماتد ساقه یونجه و پیاز به اندام های هوایی گیاه نیز حمله می‌کنند.

نماتود ساقه یونجه

نماتود ساقه پیاز

نماتود گال دانه گندم

خارجی و یا داخلی بودن نماتدهای انگل گیاهی

انگل‌های خارجی معمولاً در بیرون بافت گیاه قرار دارند و با استایلت خود موادغذایی را از درون بافت گیاه کسب می‌کنند.

در صورتی که انگل‌های داخلی مانند Meloidogyne وارد بافت گیاه شده و ممکن است تا ناحیه استوانه مرکزی نیز پیشروی نمایند.

برخی نماتد ها مانند Meloidogyne می‌‌توانند باعث شکسته شدن مقاومت گیاهان به برخی قارچ‌های مولد پژمردگی آوندی مثل Fusarium شوند و از این طریق بیماری را گسترش دهند.

نماتدها می‌توانند در انتقال برخی قارچ ها و باکتری ها دخالت کنند ولی تنها در مورد برخی ویروسها به‌عنوان ناقل واقعی شناخته شده اند.

چرخه زندگی نماتد

شامل تخم، لارو نر و ماده که قبل از بلوغ دارای چهار مرحله لاروی بوده و سرانجام سیست ماده می‌باشد.

چرخه زندگی نماتود

نماتود یا سرطان ریشه در کشاورزی

نماتودها از مهم‌ترین و سخت‌ترین بیماری‌ها

نماتودها از مهم‌ترین و سخت‌ترین بیماری‌ها در انواع کشت‌ها در تمامی نقاط دنیا مطرح هستند. مبارزه با بیماری نماتود به عنوان بیماری که نه تنها کشت بلکه خاک زراعی را از بین می‌برد از اهمیت دو چندانی برخوردار است.

یکی از حساس‌ترین و آسیب‌پذیرترین مناطق به نماتد نهالستان‌ها هستند. در نهالستان به دلیل بالا بودن حجم کشت و استفاده مداوم از خاک و کوددهی زیاد شرایط برای بروز بیماری نماتد مهیاست.

آلوده شدن نهال در نهالستان

آلوده شدن نهال در نهالستان به نماتود بسیار خطرناک‌تر از آلوده شدن درخت یا نهال در یک باغی که نهال از آن به جای دیگری منتقل نخواهد شد است. چرا که این نهال آلوده می‌توان آلودگی را بصورت گسترده انتقال داده و یک نهالستان آلوده حجم بسیار بزرگی از خاک‌های زراعی را به بیماری نماتد آلوده کند.

خطر دیگری که نهال‌های آلوده به نماتد دارند ضعف در بنیان این نهال‌ها است. یک نهال آلوده به نماتد اگر بر فرض محال این بیماری را به خاک اطراف و به طبع آن درختان یا نهال‌های اطراف انتقال ندهد هم همیشه به عنوان یک درخت ضعیف با بنیه دفاعی کم یه طعمه مناسب برای عوامل بیماری‌زا بوده و با ابتلا به انواع بیماری‌ها درختان اطراف راه دچار بیماری خواهد کرد.

راه‌های پیشگیری از نماتد در نهالستان مستعد که هنوز آلودگی در آن ها مشاهده نشده است.

1. کنترل و اصلاح pH و EC خاک بستر و آب مورد استفاده در آبیاری
2. رعایت اصول بهداشتی و قرنطینه

کنترل و اصلاح pH خاک بستر و آب مورد استفاده در آبیاری

به دلیل استفاده زیاد و غیراستاندارد از خاک‌های بستر و آبیاری و کوددهی بیش از حد، این خاک‌ها دارای pH قلیایی هستند.

نماتودها در محیط‌های قلیائی فعالیت می‌کنند و چنانچه pH یک خاک متمایل به اسیدی یا اسیدی باشد امکان فعالیت نماتد در این محیط بسیار سخت بوده و تقریبا غیرممکن است.

برای رسیدن به مهم باید دو اصل اساسی در کوددهی رعایت شود:

• الف) استفاده از کودهای با کیفیت
• ب) کنترل و کاهش pH بستر با استفاده منظم از کودهای پایه اسیدی مثل گوگردمعدنی با درصد اسید آزاد بالا یا کود انفیوریک اسید و کودهای اسیدی دیگر مثل سولفاته‌ها

رعایت اصول بهداشتی و قرنطینه

نماتود به راحتی می‌تواند از کشت‌های آلوده به وسیله خاک، آب‌های سطحی یا زیرزمینی، کف پا، ادوات مورد استفاده در این زمین‌های آلوده مثلا تایر تراکتور یا تیلر و … منتقل شود پس برای جلوگیری و پیشگیری از این مشکلات باید محل ورود و خروج کاملا کنترل شده و قبل از ورود به محدوده کشت (خزانه) ضدعفونی‌های لازم انجام گیرد.

بهتر است در نهالستان‌ها افراد غیر حتی خریداران یا مخصوصا همکاران به هیچ عنوان وارد قسمت خزانه نشده و برای نشان دادن نهال‌های تولید شده قسمتی به عنوان ویترین که کاملا از قسمت خزانه جدا شده است وجود داشته باشد.

ضد عفونی کردن محل ورود تراکتور و سایر ماشین آلات

به منظور این کار می‌توان یک حوض ضد عفونی حاوی محلول آب آهک یا بردوفیکس احداث نمود. همچنین می‌توان با سمپاش نسبت به سم‌پاشی و ضدعفونی چرخ‌ها و ابزار و ماشین آلات قبل از ورود به مزرعه یا باغ اقدام نمود.

علائم و نشانه‌های خسارت نماتد

علائم اندام هوایی گیاه ارتباط به سن، فصل و دما دارد. اولین علائم بیماری اوایل فصل تابستان و در هنگام تابش آفتاب به صورت پژمردگی برگ‌ها به خصوص در بوته‌هایی مثل چغندرقند و خیار و غیره بروز می‌کند و در هنگام شب و در هوای خنک برگ‌ها مجددا حالت عادی و شادابی خود را باز می‌یابند.

بعد از حمله ریشه اصلی کوچکتر از معمول ولی دارای ریشکهای فرعی زیاد از حد و افشان می‌باشند. تقریبا در همه موارد بعد از نفوذ نماتد قارچ‌ها حمله کرده و سبب سیاهی بافت ریشه می‌شود. اگر تعداد زیادی لارو به ریشه حمله کند، سبب از بین رفتن ریشه‌ها می‌گردد.

راه‌های کنترل نماتود یا سرطان ریشه

با انجام چندین کار می‌توان بیماری نماتد را کنترل کرد، برخی از این موارد را در زیر مشاهده می‎کنید:

• اگر یادتان باشد گفتیم نماتودها به اکسیژن نیاز دارند لذا با سنگین کردن خاک با خاک رس و هدایت ریشه درختان به عمق 40 سانتی متر به پایین از خسارت آن‌ها به شدت کاسته می‌شود.
• نماتودها رطوبت دوست هستند لذا کاهش آبیاری و افزایش دور آبیاری به کاهش فعالیت و خسارت آن‌ها می‌انجامد.
• استفاده از نشاء سالم (خزانه سالم)
• استفاده از ارقام مقاوم
  
• تناوب با گیاهان غیرمیزبان مثل غلات (نباتات مورد استفاده در تناوب باید علف‌هرز میزبان را نداشته باشند).
• استفاده از کودهای حاوی فسفر، پتاس، سیلیس، کلسیم و گوگرد که باعث افزایش مقاومت به نماتود‌ها می‌شوند.
• کاهش مصرف کودهای ازته که باعث افزایش حساسیت به نماتود می‌گردند.
• کاهش رطوبت و آبیاری
• دفع علفهای هرز

روش شیمیایی:

همیشه تاکید داشتم که روش‌های شیمیایی و استفاده از سموم به دلیل برهم زدن تعادل در طبیعت و عوارض آن آخرین راه مبارزه می‌باشد. اگر از سایر روش‌ها نتیجه قابل قبول حاصل نشد مجبور به کنترل شیمیایی هستیم.

تعدادی از نماتودکش‌های رایج عبارتند از:

1. نماتودکش ترویگو شرکت سینجنتا
2. نماتودکش ولوم بایر آلمان
3. نماتودکش فنامیفوس (نماکور)

دفتر شرکت فارسا: 33303266-023

 کارشناس تغذیه: 09191325193

با سپاس

محمدرضا اخلاقی- گیاهپزشک