آفت کرم ساقه خوار برنج

آفت کرم ساقه خوار برنج

در این مقاله سعی کردیم به تمامی سوالات شما عزیزان در زمینه آفت کرم ساقه خوار برنج پاسخ دهیم.

کرم ساقه خواردر دنیا برای اولین بار در سال 1863 شناخته شده و در ایران هم ابتدا در سال 1352 تشخیص داده‌ شده است. در مورد چگونگی ورود این آفت اطلاعات دقیقی وجود ندارد ولی گفته می‌شود که به همراه کاه‌های مرکبات از پاکستان به ایران وارد شده است.

 

شکل شناسی کرم ساقه خوار برنج

در ادامه به طور کامل با شکل و اندازه این آفت آشنا خواهید شد.

 

 

حشره بالغ

پروانه های ماده زرد مایل به قهوه‌ای یازرد روشن می‌باشد و نر این افت تقریبا خاکستری رنگ می‌باشد.

 

تخم

تخم‌های تازه سفید متمایل به زرد می‌باشد که به تدریج تغییر رنگ می‌دهند.

تخم‌ها در پشت یا روی برگ و در ابتدا در گلبرگ ها گذاشته می‌شود.

تخم‌ها به صورت دسته جمعی گذاشته می‌شوند و روی آن‌ها را پروانه ماده با یک ماده چسبناک کف مانند پوشش می‌دهد. در ابتدا به رنگ روشن دیده می‌شوند و در نهایت کاملا تیره و سیاه می‌شوند.

یک پروانه ماده می‌تواند از3 عدد تا 250عدد تخم بگذارد.

 

 

لارو (کرم)

رنگ بدن لاروها قهوه‌ای متمایل به خاکستری است و دارای 5 نوار تیره است که 3نوار قسمت پشتی 2 نوار که در قسمت پهلوها قرار دارند. نوار های پشتی کمرنگ ترند.

طول لاروهای تکامل یافته 17 تا 26 میلیمتر است. لاروها معمولا در شرایط مطلوب تا 35 روز از سن 1 به سن 5 می‌رسند و بعد به پیله تبدیل می شوند.

 

 

شفیره

رنگ شفیره قهوه‌ای روشن بوده و بعدها به قهو‌ای تیره تبدیل می‌شود.

یک سوم انتهای بدن شفیره به سمت پشت خمیده است و قسمت انتهایی آن دارای دو زایده قلاب مانند می‌باشد.

مدت شفیرگی از 6 تا 12 بسته به حرارت محیط متغیر است.

طول شفیره 12 تا 15 میلی‌متر و قطر آن 3/5-2/5 میلی‌متر می‌باشد.

 

مناطق انتشار کرم ساقه خوار برنج

در سال 1906 برای اولین بار از این حشره یکی از خطرناکترین آفات برنج در دنیا نام برده شد و سال های زیادی است که کشاورزان عزیز در مزارع برنج‌کاری خود از خسارت این آفت زیان بسیاری می‌بینند.

آفت کرم ساقه خوار برنج در حال حاضر در مناطق برنج‌کاری گیلان مازندران و گرگان وجود دارد ولی تاکنون از دیگر نواحی برنج‌کاری کشور گزارشی نشده است. لازم است که اقدامات اساسی برای جلوگیری از شیوع آن به استان‌های فارس اصفهان و چهار محال بختیاری و غیره بشود.

شیوع آن از کشورهای استرالیا، اسراییل، مصر، ویتنام، تایلند، تایوان، سریلانکا، اسپانیا، مالزی، کره، چین، هندوستان و برمه گزارش شده است.

شالی‌کاران بعضی از کشورهای آسیایی نظیر تایوان این حشره را در ردیف مهمترین آفات محصول برنج مناطق خود می‌دانند.

خسارت کرم ساقه خور در ایران در سال های اول طغیان آن به دلیل عدم آشنایی با زندگی این آفت و عدم اجر‌ای روش صحیح مبارزه به‌قدری زیاد بوده که در موارد زیاد کشاورزان از برداشت محصول صرف‌نظر کردند.

 

بیولوژی آفت کرم ساقه خوار

زمستان را درشمال ایران به صورت لارو کامل در داخل در ساقه‌های خشک برنج و یا علف‌های هرز اطراف مزرعه به سر می‌برد.

اولین شفیره‌های حاصل از لاروهای زمستانی در دهه اول اردیبهشت ماه شکل می‌گیرند. این شفیره ها بدون پیله هستند و در داخل ساقه‌های باقی مانده از سال قبل در کنار سوراخی که توسط لارو ایجاد شده تشکیل می‌گردد.

حرارت لازم برای شفیره شدن 10درجه سانتیگراد می‌باشد.

شفیره ها در حرارت بالای 35 درجه آسیب خواهند دید.

بین وزن و بار‌و‌ری آنها رابطه مستقیمی قرار دارد. یعنی هرچه وزن شفیره بیشتر باشد پروانه های ماده خارج شده از آن تخم بیشتری می‌ریزند.

در مازندران خروج اولین پروانه‌ها در اواخر فروردین ماه و اوایل اردیبهشت ماه صورت می‌گیرد.

پروانه ها عموما شب پروازند. روزها معمولا روی ساقه برگ برنج و علف‌های هرز حاشیه مزرعه به استراحت می‌پردازند و خیلی کم حرکت می‌کنند.

پروانه های نر و ماده 24 ساعت بعد از خارج شدن جفت‌گیری می‌کنند و حشره ماده تخم‌های خود را به صورت دسته‌های 30 تا 250 عددی روی ساقه یا برگ قرار می‌دهند.

دوره جنینی آفت در طبیعت برحسب درجه حرارت متفاوت است و در اردیبهشت ماه 11 روز و حداقل در مرداد ماه 5 روز می‌باشد.

حداقل حرارت برای تفریخ تخم ها 10 تا 12 درجه و حداکثر 35 درجه سانتی‌گراد می‌باشد.

 

 

پس از تفریخ تخم‌ها لاروهای سن اول ابتدا از پارانشیم برگ تغذیه کرده و سپس با ایجاد سوراخی از محل غلاف برگ وارد ساقه می‌شوند. به طوری که هر ساقه جدید ممکن است مورد حمله چند لارو قرار بگیرد.

برای انتقال از یک ساقه به ساقه دیگر از تارهای ابریشمی استفاده می‌کنند. آویزان به تارهای متصل به ساقه برنج می‌شوند و به کمک باد از ساقه‌ای به ساقه دیگر می‌روند و یا در آب شنا می‌کنند.

لاروهای کامل قبل از اینکه به شفیره تبدیل شوند سوراخ بزرگی جهت خروج از ساقه ایجاد می‌نمایند.

لاروها بعد از21 تا 37 روز به شفیره تبدیل می‌شوند و 7 روز بعد پروانه های نسل دوم (بهاره) از آن‌ها خارج می‌شوند. این زمان درشمال مصادف با اواسط تیر ماه می‌باشد.

کرم ساقه خوار برنج در شمال 3 نسل دارد.

نسل اول همراه با نشاء کاری می‌باشد. بنابراین خسارت این نسل مربوط به مزارعی می‌باشد که نشاء شده‌اند.

نسل دوم آفت درزمانی است که برنج درحال خوشه دادن بوده و در بسیاری از آنها از خطر شدید جسته‌اند.

نسل سوم مصادف با فصل برداشت برنج خواهد بود و به برنج‌های دیر رس و میان رس خسارت قابل توجهی به وجود خواهد آورد.

مقاومت لاروها در مقابل غرق‌آب و سرمای زمستانه شگفت انگیز است اما به خشکی و تغییر درجه حرارت حساسیت شدیدی دارند و دچار تلفات شدیدی می‌شوند.

 

طریقه خسارت آفت ساقه خوار برنج

همینطور که ازاسم آفت مشخص است به ساقه برنج حمله می‌کند.

اگر آن‌ها به گیاه جوان حمله کنند ابتدا برگ میانی آن‌ها زرد شده و کم کم خشک می‌شود. (این علامت را اصطلاحا dead hearts می‌نامند).

در صورتی که آفت در زمان گل دادن و خوشه کردن به گیاه حمله کند دانه در خوشه تشکیل نشده و باعث خشکی خوشه می‌شود (اصطلاحا آن را white heads می‌نامند). اگر دانه به این آفت آلوده شود باعث لاغری و شکنندگی دانه می‌شود.

نسل اول آفت مرحله اول خسارت را وارد می‌کنند. دراین مرحله با رشد ساقه‌های اطراف گیاه در مقابل افت عکس العمل نشان می‌دهد و با ایجاد ساقه های جدید از خسارت آفت تا حدی جلوگیری می‌شود.

تقریبا گیاه در مرحله رویش است که مرحله دوم خسارت به گیاه آغاز می‌شود. با رشد ساقه های جانبی دیگر امکان ترمیم خسارت وجود ندارد. در این ساقه‌های آلوده وضعیف در اثر وزش باد شکسته و باعث خراب شدن و از بین رفتن ساقه‌های سالم اطراف می‌گردد.

 

 

پیش آگاهی در مورد آفت ساقه خوار

زاد و ولد در سالهایی که بارندگی بیشتر از سال‌های گرم و خشک باشد و هوای ابری و بارندگی در ماه‌های اردیبهشت خرداد تیر و مرداد ادامه داشته باشد زیاد می‌شود و جمعیت آفت به شدت زیادی طغیان می‌کند.

قطعا خسارت زیادی را هم وارد می‌کند. هوای ابری و بارندگی تعداد دفعات جفت‌گیری و تخم‌گذاری را بیشتر می‌کند و در نتیجه خسارت نیز بالا می‌رود. از این جهت باید با توجه به آب و هوا پیش آگاهی های لازم را به کشاورزان عزیز ارایه داد.

در مورد نسل اول با توجه به آلودگی 2 درصد از ساقه های برنج و یا مشاهده 8 تا 10 عدد لاروهای سنین اولیه در یک صد بوته باید سمپاشی در مزرعه برنج‌کاری را آغاز کرد.

برای نسل دوم آفت ساقه خوار برنج در صورت آلوده بودن 4 درصدی بوته‌ها به آفت و یا مشاهده 10 لارو سنین اولیه در یک صد ساقه باید مزرعه را گرانول پاشی کرد.

 

کنترل کرم ساقه خوار

به منظور کنترل آفت ساقه خوار برنج می‌توانید از راه‌های زیر استفاده کنید:

 

(مبارزه زراعی پاییزه و زمستانه)

یکی از راه‌های مبارزه با کرم ساقه‌خوار، مبارزه زراعی است که در فصول سرد سال انجام می‌شود. چند راهکار در این مورد را در ادامه مشاهده می‌کنید:

 

1- تناوب کاشت

کشت گیاه دیگر بعد از برداشت برنج (کاشت شبدر).

 

2- شخم زدن

بقایای مزرعه را با تیلر به صورت عمودی در 2 نوبت شخم نمایید. شخم در بهار نسبت به تابستان تاثیر بیشتری در کاهش جمعیت افت دارد.

 

3- حذف بقایا

علف های هرز کنار و حاشیه مزرعه را کنده و بسوزانید که این علف های هرز اصلی ترین عامل زمستان گردی آفت می‌باشد.

این علف‌ها شامل موارد زیر است:

• گندمیان
• اویار سلام
• قیاق
• سوروف

 

از ورود آفت به انبار جلوگیری شود. خوشه‌های بریده شده را چند روزی روی زمین درهمان مزرعه نگه دارید تا خشک شود و بعد با خرمن‌کوب خرد کنید تا هرچه لارو در داخل ساقه‌های برنج است له شده و از بین بروند.

درو محصول تا جایی که امکان دارد باید از پایین و نزدیک به طوقه گیاه انجام شود تا لاروهای زمستان گذران کمتری در مزرعه باقی بماند.

 

 

4- انتخاب بذر و نهال سالم

از انتقال نشاءهایی که آلوده به آفت می‌باشند به زمین اصلی خودداری شود.

 

5- زود کشت کردن برنج

در این مورد از ارقام زودرس جهت کشت استفاده کنید و یا خزانه را زیر پلاستیک تهیه کنیم تا زودتر آماده شود.

هم‌زمان برداشت کردن با مزارع منطقه یا زودتر برداشت کردن به این توجه داشته باشید که در صورتی مزرعه دورتر از مزارع اطراف برداشت شود پروانه های آفت به سوی آن مزرعه هجوم می‌آورند.

 

6- مدیریت در آب‌دهی و کوددهی

اگر بیش از اندازه از کودها ازته استفاده شود باعث تشدید خسارت آفات می‌شود.

 

اسنفاده از کودهای حاوی سیلیس و پتاسیم و به خصوص محلول‌پاشی کود سیلیکات پتاسیم کمک شایانی به افزایش مقاومت گیاه برنج در برابر آفت کرم ساقه‌خوار برنج می‌نماید.

 

کنترل فیزیکی آفت کرم ساقه خوار برنج

برای کنترل فیزیکی این آفت خطرناک می‌توانید از راه‌های زیر کمک بگیرید:

1. سوزاندن علف های هرز اطراف و بقایا اطراف مزرعه
2. تخت کردن هرچه زودتر آب بعد از شخم زدن زمین
3. شکار پروانه‌ها با تله‌نوری

 

در بهار باید هر مزرعه دارای تله نوری باشد زیرا بهار موقع خروج پروانه‌هاست. تله‌های نور عبارت است از یک فانوس معمولی که زیر آن یک تشت آب قرار دارد.

پروانه ها به طرف نور می‌روند و در داخل آب افتاده و تلف می‌شوند. ترجیحا باید نور زرد باشد. برای اطمینان از مرگ پروانه‌ها می‌توان درون تشت را با کمی سم مثل دیازینون یا دورسبان مسموم نمود.

 

کنترل مکانیکی

همه روزه به خزانه‌های برنج بروید و بازرسی کنید تا اگر پروانه‌ها تخم ریزی کرده باشند برگ‌های آلوده را چیده و از بین ببرید.

 

ازقام مقاوم

استفاده از ارقامی مقاوم در مقاومت ارقام برنج نسبت به کرم‌ساقه‌خوار هم خصوصیات فیزیکی و هم خصوصیات شیمیایی گیاه دخالت دارند (داس 1997). رقم نعمت به خاطر وجود مقدار سیلیس زیاد مقاوم‌ترین رقم گزارش شده است. رقم‌های خزر و بینام نسبت به نسل اول و دوم آفت از مقاومت متوسطی برخوردارند. استفاده از ارقام با سیلیس زیاد.

 

کنترل بیولوژیک

توسط باکتری Bacillus thuringiensis که روی لارو این حشره دارای فعالیت پاتوژنیک است. به میزان 2 کیلو در هر هکتار.

توسط قارچ beauveria brassiana روی مراحل مختلف رشدی این آفت و روی لارو و شفیره ایجاد می‌کند.

حشرات- یک نوع زنبور پارازیت لارو apanteies sp از خانواده braconidae گونه هایی متعدد که زنبور پارازیتویید تخم هستند. رها سازی این زنبور مصادف با ظهور نسل دوم کرم ساقه خوار کارسازتر از نسل اول بوده و به خوبی جمعیت آفت را تحت کنترل خود قرار می‌دهد.

یک نوع سوسک شکاری موسوم به دراکولا که از تخم کرم ساقه خوار تغذیه می‌نماید.

اردک- اردک با گل آلود کردن آب مانع از رسیدن نور خورشید به سطح خاک و در نتیجه مانع رشد علف‌های هرز می‌شود و با تحریک گیاه ریشه دوانی آن را سریع‌تر می‌کند و کود حیوانی هم تولید و به زمین اضافه می‌کند. کرم ساقه خوار را کنترل ونقش مهمی در بیولوژیک آنها دارد.

در صورت استفاده از زنبور تریکوگراما به جای سموم شیمیایی می‌توان 100عدد تریکو کارت را در 250تا 300 مترمربع خزانه استفاده نمود.

 

 

در صورت استفاده از زنبور تریکوگراما می‌توان در زمان 50 درصد شفیرگی آفت در علف‌های هرز حاشیه مزرعه اقدام به مصرف تریکوکارت نمود.

میزان 100 عدد برای هر هکتار.

فاصله هرکارت از یکدیگر 10 متر.

در صورتی آلودگی بیش از حد باشد تعداد کارت‌ها را در هر هکتار می‌توان افزایش داد.

هدف مبارزه بیولوژیک این است که

1- پایین نگه داشتن تعداد آفات

2- بالا بردن جمعیت حشرات مفید

3- سالم‌سازی محیط زیست

4- ازبین بردن سم پاشی‌های مکرر و بی‌رویه که زمینه‌های مقاومت حشرات و آفات را بیشتر می‌کند.

5- ایجاد تعادل بین حشرات مفید و آفات

6- کاهش هزینه زراعی در واحد سطح با جلوگیری از سمپاشی بی‌رویه.

 

کنترل شیمیایی

کنترل شیمیایی آفات، آخرین راهکاری است که ما به شما توصیه می‌کنیم. سعی ما بر این است که با استفاده از سایر راه‎‌ها این آفت را کنترل کنیم. اما در صورتی که ناچار به مبارزه شیمیایی شویم، راه‌های زیر را به کار می‌بریم:

 

1- کنترل و مبارزه با کرم ساقه خوار در خزانه

پروانه های کرم ساقه خوار در زیر برگ‌های برنج در خزانه تخم‌ریزی مي‌کنند. کنترل خزانه به علت کم بودن سطح خزانه نسبت به زمین اصلی راحت‌تر و مقرون به صرفه‌تر است.

در صورت سمپاشی خزانه‌ها به صورت همگانی مي‌توان نسل اول جمعیت کرم ساقه خوار را در مزارع تا حد زیادی کاهش داد.

3 تا 5 روز قبل از کندن نشاء، خزانه را مي‌توان با سم دیازینون یا با یکی از سموم سمپاشی نمود.

در موقع محلول پاشی خزانه باید کم آب بوده و تا چند روز باید از ورود و خروج آب به خزانه جلوگیری نمود.

 

2- مبارزه بر علیه کرم ساقه خوار برنج در زمین اصلی

بر اساس آلودگی 2 درصد ساقه‌های برنج با یكی از سموم شیمیایی

(گرانول 5 یا 10 درصد و یا گرانول پادان 4 درصد) مزرعه را گرانول پاشی نمود.

دیازینون 10 درصد 15 کیلوگرم و 5 درصد 30 کیلوگرم و پادان 4 درصد 25 کیلوگرم در یک هکتار کفایت مي‌کند.

در موقع گرانول پاشی باید مزرعه به اندازه 4 تا 5 سانتیمتر آب داشته باشد و جریان آب از کرتی به کرت دیگر برقرار نباشد. تا چند روز همچنان از ورود و خروج آب به هر کرت خودداری شود.

 

3- مبارزه بر علیه کرم ساقه خوار برنج در زمین اصلی در نوبت دوم

ارقام زودرس که زود کاشته شده باشند قبل از شیوع نسل دوم آفت برداشت شده یا در حال برداشت هستند. لذا برای نسل دوم آفت نیازی به کنترل و مبارزه نیست.

در صورت آلوده بودن 4 درصد بوته های برنج مزرعه را گرانول پاشی می‌نماییم.

 

4- مبارزه بر علیه کرم ساقه خوار برنج در دیر کاشت‌ها و دیررس‌ها

در دیررس‌ها در صورت عدم کنترل و مبارزه محصول شدیدا کاهش مي‌یابد. لذا باید تعداد گرانول پاشی یا سمپاشی را بیشتر نموده یا از تعداد دفعات بیشتر رهاسازی زنبور استفاده کرد.

در نوبت دوم یا سوم گرانول پاشی به مقدار 20 کیلوگرم گرانول 10 درصد یا 40 کیلوگرم گرانول 5 درصد یا 30 کیلوگرم گرانول پادان 4 درصد و یا ریجنت به مقدار 20 کیلوگرم مورد نیاز است.

 

کنترل فیزیولوژی و رفتاری

اگر قصد کنترل فیزیولوژی آفت را داشته باشید، می‌توانید از راهکارهای زیر بهره بگیرید:

 

استفاده از فرومون‌ها

این روش به منظور ایجاد اختلال در جفت‌گیری نرها به کار می‌رود، که از ابتدای فصل زراعی همزمان با نشای برنج با نصب 100 لوله خیزران حاوی 0.4 گرم فرمون در هکتار به فاصله 10*10 متر و قرار دادن ورقه‌های پلیمر سبب اشباع محیط از فرمون و گیجی پروانه‌های نر می‌شود. در نتیجه تخمک ماده‌ها لقاح نیافته و تخم‌هایشان عقیم می‌شود.

در حین استفاده از این روش باید از کاربرد هرگونه روش جلب کنند آفت خودداری شود.

 

 

کنترل تلفیقی

یک راه برای کنترل آفت کافی نبوده و می‌بایست از روش کنترل تلفیقی آفت برای کنترل استفاده نمود. یادمان باشد که مبارزه شیمیایی آخرین راه است نه اولین راه

از نیمه اول فروردین ماه (یعنی قبل از تبدیل شدن لاروهای زمستان گذران به شفیره و پروانه) مزرعه و اطراف آن را از علف‌های هرز (کانون زمستان گذرانی) پاک‌سازی کنیم.

در صورت امکان از ارقام زودرس استفاده کنیم تا بتوانیم محصول را زودتر درو کنیم.

نشاءها را زیر نایلون کشت کرده و با سرکشی مداوم در صورت مشاهده تخم‌های دشته جمعی آفت برگ‌های آلوده را حذف کنیم.

و در صورت شدت آلودگی 100 عدد تریکوکارت را در 250 تا 300 متر مربع خزانه استفاده میکنیم.

همراه با رشد برنج در مزارع از اردک استفاده کنیم برای گل آلود کردن خاک.

با توجه به پیش آگاهی های ذکر شده در صورت لزوم شروع به کنترل نماییم.

در دهه اول اردیبهشت در زمان 50 درصد شفیرگی آفت در علف‌های هرز حاشیه مزارع اقدام به مصرف تریکوکارت نماییم.

میزان 100 عدد کارت برای یک هکتار کافی است.

یا از گرانول همراه کود اوره استفاده کنیم.

حین برداشت خوشه ها را کف بر (از غلاف) کنیم.

پس از برداشت خوشه های بریدشده را درمزرعه نگه داریم تا خشک شده و با خرمن کوب کوبیده.

پس از برداشت زمین را شبدر برسیم بکاریم.

 

با سپاس از همراهی شما

نویسندگان: فاطمه حسین‌خانی، محمدرضا اخلاقی، آمنه زورمند