مگس میوه مدیترانه‌‌ایی

مگس میوه مدیترانه ایی

مگس میوه مدیترانه­ ای (Ceratitis capitata (Wiedemann) (Dip., Tephritidae یکی از مخرب­ ترین آفات کشاورزی در جهان است. این آفت در ایران از آفات قرنطینه­ ای داخلی و خارجی کشور بوده که بعد از یک وقفه بیست ساله دوباره در استان مازندران مشاهده شد.

اولین گام جهت مدیریت مبارزه با این آفت ردیابی دقیق آن می ­باشد. بدین منظور این تحقیق در طول 150 کیلومتر از سواحل دریای خزر در سال­ های 1391-1387 در شهرهای غرب استان مازندران (رامسر، تنکابن و چالوس) و شرق استان گیلان (چابکسر، کلاچای، رودسر و لنگرود) در باغ­ های مرکبات انجام شد.

دو نوع تله جلب کننده مگس میوه مدیترانه­ ای شامل تله Mcphail طعمه­ گذاری شده با مایع جلب کننده ceratap و تله Jackson طعمه‌­گذاری شده با پارافرومون Trimedlure برای ردیابی جمعیت آفت مورد استفاده قرار گرفت.

بازدید از تله‌­ها به­طور هفتگی انجام وتعداد مگس های داخل تله ­ها و همچنین مناطق آلوده به ­طور جداگانه ثبت شد. نتایج نشان داد که این آفت در سال 1387 تنها در دو شهرستان چالوس و تنکابن و در سال 1388 نیز در شهرستان رامسر از غرب استان مازندران فعالیت داشت.

سپس در سال1389 از شهرستان چابکسر گزارش و در سال 1390 با حرکتی به مراتب سریع­تر در کل شهرهای شرق استان گیلان شیوع پیدا کرد. بررسی تراکم جمعیت آفت در شهرهای مورد مطالعه نشان از تراکم بیش­تر آن در شهرهای دارای سابقه آلودگی بیش­تر مانند تنکابن و چالوس نسبت به شهرهای دارای سابقه آلودگی کمتر مانند رودسر و لنگرود داشت. پراکنش فصلی آفت نیز نشان داد که این آفت دارای یک اوج جمعیتی در پاییز هر سال می­ باشد.

 

اهمیت و انتشار مگس میوه مدیترانه ای

1- یکی از مخرب‌‌ترین آفات پلی‌‌فاژ از خانواده تفریتیده و راسته دو‌‌بالان است که به‌‌ دلیل انتشار وسیع جهانی، توانائی بیشتر برای تحمل شرایط آب‌‌ و هوائی سرد نسبت به سایر گونه‌‌های مگس میوه و دامنه میزبانی وسیع در بین سایر گونه‌‌های مگس‌‌ میوه بیشترین خسارت‌‌ اقتصادی را وارد می‌‌کند.

2- ایران یکی از مهم ترین کشور‌‌های تولید‌‌کننده میوه در جهان است که با تولید بیش از 22 نوع میوه تجاری در جهان از جمله پسته، مرکبات، خرما، انار و انگور جایگاه جهانی دارد.

این آفت در ایران به عنوان آفت قرنطینه‌‌ای داخلی و خارجی شناخته شده است که نخستین بار در سال 1354 از مشهد بر روی ارقام هلو گزارش شد و سپس در سال 1362 به طور گسترده در استان مازندران پراکنده شد.

بیش از 350 نوع میزبان برای آفت شناسایی شده است که شامل: انار، سیاه ریشه، انجیر، گوجه، هلو، انگور، شلیل، گلابی، خرما، سیب، خرمالو، آلو، پرتقال و نارنگی (ژاپنی، محلی و تامسون) می باشند.

در استان فارس در فصول بهار و تابستان روی انواع انجیر‌‌سیاه، گوجه، آلوچه و هلو و در فصل پائیز روی انواع انار، سیب پائیزه و خرمالو گزارش شده است. در‌‌استان مازندران خسارت اصلی روی انواع مرکبات، خرمالو و درختان میوه هسته دار مشاهده گردیده است.

3- این آفت بسته به شرایط جوی، موانع موجود در محیط مانند: تپه‌‌ها و جنگل‌‌ها و حضور میزبان‌‌های در منطقه به سهولت بین 10 تا 40 کیلومتر در سال قابلیت گستردگی دارد.

 

تعداد نسل مگس میوه مدیترانه ای

دارای دوازده نسل در سال می‌‌باشد که سالانه با یک تاخیر یک الی دو ماهه در فصل بهار شروع به فعالیت می‌‌کند و تا شهریور ماه دارای فعالیت کند می‌‌باشد و از مهر ماه تا آذر‌‌ماه بیشترین میزان فعالیت را از خود نشان می‌‌دهد و اوج جمعیت آن در فصل پائیز مشاهده می‌‌شود.

 

نحوه خسارت مگس میوه مدیترانه­ ای

دارای رفتار ترجیح میزبانی می‌‌باشد که با توجه به مساعد بودن شرایط محیط و میزبان به یک یا چند نوع میوه مشخص بیشتر از سایر میزبان‌‌ها خسارت می‌‌زند.

1- با تخم‌‌گذاری زیر پوست میوه باعث ایجاد فرورفتگی، تغییر رنگ پوست میوه و ایجاد لکه‌‌‌‌‌‌های قهوه‌‌ای روی پوست میوه منجر به کاهش بازار‌‌پسندی محصول می‌‌شود.

2- لاروها با تغذیه از گوشت میوه، خسارت اصلی را سبب می‌‌شوند که در نهایت منجر به کرمو شدن و فساد میوه و کپک زدگی آن می‌‌شوند.

3- در برخی از میوه‌‌ها بخصوص مرکبات، خرمالو و انجیر باعث ریزش میوه‌‌ها می‌‌شود.

4- این حشره هنگامی که در مرحله لاروی قرار دارد از گوشت میوه مرکبات تغذیه کرده و زخمی که در پوست میوه ایجاد می‌کند سبب می‌شود که قارچ‌‌های عامل کپک و باکتری به درون میوه راه پیدا کرده که خود باعث پوسیده و لهیده شدن میوه می گردند و در نهایت میو‌‌های آلوده، به طور معمول می‌ریزند و از بین می‌روند. محل تخم‌ریزی این حشره در پوست پرتقال و نارنگی در موارد زیادی بسیار مشخص و بصورت برجستگی دیده می شوند.

 

سیکل زندگی مگس میوه مدیترانه ای

در ادامه سیکل زندگی این آفت خطرناک را مشاهده می‌کنید.

A) حشرات کامل

به طول 4-5 میلی‌‌‌‌‌‌متر بوده.

سر برنگ زرد مایل به خاکستری که در روی خرطوم یک نوار تیره دارند.

دارای شاخک‌‌های سه بندی و روی بند سوم موی حنائی رنگی می باشند.

دارای چشم‌‌های مرکب قرمز متمایل به ارغوانی و نسبتا” درشت هستند.

بال‌‌ها بدون رنگ، شفاف و دارای سه نوار مجزای سیاه و زرد عرضی می باشند.

شکم زرد مایل به نارنجی و دارای موزائیکی از لکه‌‌های سیاه و سفید در ناحیه پشت قفسه سینه و قفسه سینه قهوه‌‌ای رنگ است.

حشره کامل در شرایط مساعد تا دو ماه و در شرایط نامساعد تا شش ماه قادر به زنده ماندن می باشد.

B) تخم

– به‌‌ طول 0.7 الی 0.8 میلی‌‌متر می‌‌باشد.

– موزی شکل بوده.

– به ‌‌رنگ سفید مایل به کرم ظاهر می‌‌شوند.

C) لارو‌‌ بالغ

– به ‌‌طول 10 میلی‌‌مترمی‌‌باشد.

– کرم رنگ و بدون پا است.

– انتهای شکم دارای یک جفت روزنه ‌‌تنفسی هستند.

 

D) شفیره

– استوانه‌‌ای شکل به ‌‌طول 4 الی 5 میلی‌‌متر می‌‌باشد.

– به‌‌ رنگ قهوه‌‌ای روشن تا تیره ظاهر می‌‌شود.

 

نحوه کنترل و مبارزه مگس میوه مدیترانه ای

مدیریت تلفیقی آفت (استفاده از روش‌‌های مختلف برای کنترل یک آفت) که شامل:

روش‌‌های غیر‌‌شیمیائی

a) رعایت اصول قرنطینه

– ممنوعیت ورود میوه از کشور‌‌های آلوده و رعایت استاندارد‌‌های بهداشتی مانند داشتن گواهی بهداشتی کشور مبدا صادرکننده میوه.

– معاینه فنی میوه‌‌های وارداتی در مبادی ورودی.

– بازرسی و ضدعفونی وسایل حمل و نقل میوه مانند جعبه‌‌های حمل میوه.

b) ضدعفونی میوه پس از برداشت

– غوطه‌‌ور کردن میوه‌‌ها برای کوتاه مدت در ترکیبات مجاز حشره‌‌کش‌‌، سرمادهی (دو هفته در سردخانه در دمای صفر تا دو درجه سلسیوس) برای میوه‌‌ها مناطق سردسیری و گرمادهی (مدت هشت ساعت در فشار بخار 44 درجه سلسیوس) برای میوه‌‌های مناطق گرمسیری از روش‌‌های متداول ضدعفونی میوه‌های برداشت شده از مناطق آلود یا میوه‌‌های وارد شده و مشکوک به آلودگی در محل ورود به کشور می‌باشد.

 

کنترل زراعی و مکانیکی

– جمع‌‌آوری‌‌ و دفن میوه‌‌های پای درختان در عمق 50 سانتی‌‌متری خاک.

– جمع آوری سریع میوه‌‌های باقیمانده از سال قبل و کلیه میوه‌‌های رسیده در سال جاری (عدم تاخیر در برداشت و انبارکردن محصول در باغ).

– برداشت زودهنگام محصول در میوه‌‌های فرازگرا(می‌توان پس‌‌از پایان نمو، چید و در خارج از گیاه با افشاندن اتیلن رساند) مانند: پاپایا، موز، خرمالو، آوکادو و گوجه فرنگی.

– شخم عمیق بعد از برداشت میوه بخصوص در باغ‌‌های آلوده.

– پوشش میوه با توری پارچه‌‌ای، کاغذ کرافت و یا کاغذ روزنامه.

– استفاده از اتاقک‌‌های مجهز به توری برای کاشت محصولاتی که ارزش افزوده بالائی دارند.

 

روش‌‌های شیمیائی

– بدلیل تخم‌‌گذاری ماده‌‌ها در زیر پوست میوه و تغذیه لارو‌‌ها از گوشت میوه، کنترل آفت دشوار می‌‌باشد و تشخیص زود‌‌هنگام و به موقع آن در اول فصل، نقش مهمی در کنترل آفت دارد.

– دو روش برای ردیابی آفت متداول می‌‌باشد:

1- در باغ‌‌ میوه‌‌های زودرس مانند: زردآلو و ازگیل که سابقه آلودگی وجود دارد، معاینه انجام شود. این روش نیاز به صرف زمان زیادی دارد و هزینه بالائی دارد، در نتیجه استفاده از تله‌‌های جلب کننده روش مناسب‌‌تری است.

2- نصب تله‌‌های ردیابی که حاوی مواد جلب کننده مانند: تله تفری‌‌تراپ، حاوی بیولور و تله دلتا، حاوی تری‌‌مدلور می‌‌باشند. تله‌‌ها باید در اول فصل، روی میوه‌‌های زودرس منطقه، در سمت جنوبی درختان آفت زده در باغ، در ارتفاع یک الی دو متری و به تعداد یک الی دو عدد در هر هکتار نصب شوند.

علی‌‌رغم دشوار بودن روش کنترل شیمیائی، این روش مناسب ترین روش در باغ‌‌ها و به‌‌ویژه باغ‌‌های تازه آلوده شده می‌‌باشد که تا شعاع بیشتر از دو کیلومتر از منطقه آلوده باید انجام شود.

بهترین زمان سمپاشی در مناطقی که آفت استقرار یافته و آلودگی شدید است، به محض ظهور اولین علائم تغییر رنگ در پوست میوه (مناسب ترین موقعیت میوه برای تخم‌‌گذاری) با ترکیبات شیمیائی مالاتیون و حشره کش بیولوژیک اسپینوساد به میزان 250 گرم در هزار لیتر آب می‌‌باشد.

 

– انواع‌‌تله‌‌گذاری

یکی از راههای ردیابی این آفت شمارش تعداد میوه‌های آلوده است. روش دیگر و جدیدتر ردیابی این آفت استفاده از کارتهای زرد چسبنده در باغات است که به دلیل داشتن رنگ زرد برای این مگس جذاب است و می‌توان تعداد حشرات به دام افتاده را شمارش کرد.

یکی از روش های جدید استفاده از تله های آمونیا است که حاوی فرومون جنسی ماده برای جذب حشرات نر است. یکی از موارد بسیار موثر استفاده از تله مک فیلد است.

این تله شکل زنگوله ای دارد و دارای یک بخش جذاب برای حشرات و یک بخش سمی است. از معیار های مناسب برای سنجش این روش ها شمارش تعداد میوه های افتاده روی زمین و یا شمارش تعداد نرهای به دام افتاده در تله ها است.

 

روش عقیم سازی مگس های مدیترانه ای

در این روش ماده ها با گرما کشته می‌شوند و نرها بوسیله اشعه عقیم می‌شوند. این حشرات نر به تعداد 80 تا 100 عدد رها سازی می‌شوند که باعث می‌شوند جمعیت حشره به طرز قابل توجهی کاهش پیدا کند. این روش در ایران انجام نشده است و انجام آن نیازمند همکاری بین المللی است.

به منظور تشخیص وجود یا عدم‌‌وجود آفت در منطقه، ردیابی و تعیین دامنه انتشار، تعیین دقیق‌‌تر زمان مبارزه، تعیین زمان ظهور و تشخیص زود هنگام گونه‌‌های آفت، پراکنش فضایی، تعیین آستانه زیان اقتصادی، مشخص کردن نوسانات انبوهی جمعیت، تعیین میزبان و تسلسل آن، تعیین کارآیی روش‌‌های کنترل و مطالعات بیواکولوژیک و بیوسیستماتیک می توان از تکنیک تله‌‌گذاری استفاده کرد.

 

a) تله‌‌‌‌چسبی استوانه ای یا گرد به رنگ سفید یا زرد

به‌‌صورت دایره‌‌ای در اطراف باغ ها و بخصوص در ارتفاع 2-1 متر بالاتر از سطح زمین و در محل جفتگیری (تاج درخت نقاطی که آفتاب گیر هستند). بدلیل قدرت بینایی بین 6 الی 4.5 متر این آفت، تله-های چسبی زرد رنگ بهتر است در این فاصله از درخت نصب شوند.

 

b) تله فرومونی

به منظور اطلاع از آلودگی، تراکم جمعیت آفت و ردیابی آن استفاده می‌‌شود که بهترین نوع آن، تله مکفیل است که داخل آن فرومون و چسب یا پروتئین هیدرولیزات یا سراتینکس و یا مایع سراتراپ ریخته می‌‌شود و به تعداد یک تا دو عدد در هکتار قرارداده می‌‌شود.

 

طعمه پاشی

– یکی از متداول‌ترین روش‌های کنترل آفت می‌‌باشد که به‌‌دلیل کاهش چشمگیر مصرف سموم نسبت به روش کنترل شیمیائی (ورود مواد سمی کمتری به محیط زیست)، بیشتر به‌‌کار‌‌گرفته می‌‌شود.

متناسب با شدت آلودگی به دو روش نواری، به عرض یک متر از اندام هوائی درختان آلوده در قسمت‌‌های آفتاب‌‌گیر و به‌‌روش لکه‌‌ای، طعمه پاشی روی برخی از ردیف‌‌های کاشت یا روی تنه درختان انجام می‌‌شود.

عملیات طعمه‌‌پاشی از زمان شروع تغییر رنگ میوه‌‌ها شروع و متناسب با تراکم آفت تا زمان برداشت آن‌‌ها ادامه می‌‌یابد. در استفاده از طعمه مسموم نکته مهم و کاربردی، استفاده کمتر از 24 ساعت بعد از تهیه ترکیبات می‌‌باشد.

ترکیبات پارافرومون (تری مدلور با پایداری متوسط و سرالور با پایداری زیاد)، انواع طعمه‌‌های غذایی و ردیاب‌‌ها (قرص‌‌های مخمر تورولا و پروتئین هیدرولیزات از شناخته شده ترین و قدیمی ترین طعمه‌‌ها و ردیاب‌‌ها به شمار می‌‌آیند که به‌‌دلیل نیاز حشرات ماده به پروتئین برای رشد تخمدان‌ها، ماده‌‌ها بیشتر از نر‌‌ها جلب می شوند) از متداول‌‌ترین روش‌‌های کنترل این آفت است که بستگی زیادی به کارآیی تله‌‌ها و مواد جلب کننده دارد.

ترکیبات متداول در طعمه‌‌پاشی عبارتند از:

– محلول پروتئین (30‌‌لیتر)، مالاتیون (2‌‌لیتر) و آب (1000‌‌لیتر) (با سم‌‌پاش پشتی‌‌ – تلمبه‌‌ای، 25 روز قبل از رسیدن میوه‌‌ها، در قسمت آفتابگیر و جنوبی باغ، یک در میان در هر ردیف با در ارتفاع 1 الی 1.5 متری از تاج درخت و تکرار 7 الی 10 روز یک بار درصورتی که تراکم آفت بالا باشد.).

– نچرالور، سولبیت و GF-120 نسل نسبتا” جدیدی از انواع پروتئین هیدرولیزات‌‌ها هستند.

– اگریسنس و بیوسبو، اسمل فول از پروتئین هیدرولیزات‌‌های نسل جدید هستند در ایران که با مالاتیون (200 میلی‌‌لیتر در 100 لیتر آب) یا اسپینوساد (25 میلی‌‌لی0تر در 100 لیتر آب) توصیه می‌‌شوند.

 

شکار انبوه

در بیش از 30 هزار هکتار از باغ‌‌های مرکبات در کشور اسپانیا، آفت مگس میوه مدیترانه ای به روش شکار انبوه کنترل می‌‌گردد. از تله‌‌ها (مولتی‌‌لور، تفری تراپ، مکسی تراپ، دلتا، اشتینر و جکسون) و مواد جلب کننده (سراتراپ، تری‌‌مدلور، بیولور و فمی لور) در این روش استفاده می‌‌شود.

تفری‌‌تراپ و مکسی-تراپ در‌‌کشور‌‌های حوزه مدیترانه از پر‌‌مصرف کننده‌‌ترین مواد جلب کننده محسوب می‌‌شوند. در استان فارس تله‌‌های مکسی تراپ (حاوی بیولور) و تله‌‌های مک فیل (تری‌‌مدلور) بیشترین میزان شکاراین آفت را نشان داده‌‌اند.