آفت شته

آفت شته

آفت شته حشره کوچکی است که بر روی گیاهان و درختان زندگی کرده و به وسیله قطعات دهانی یا اندام خرطومی مانند از شیره گیاهان تغذیه می‌کند.

شته‌ها با سوراخ کردن بافت‌های گیاهی و مصرف شیره گیاه سبب تولید عسلک و در نهایت متوقف شدن رشد گیاه و انسداد و کاهش تنفس و همچنین جذب گرد و خاک می‌شوند.

شته‌ها به صورت جمعی به گیاهان حمله می‌کنند و سبب از بین بردن گیاه می‌شوند.

این حشرات به رنگ سبز، سفید، زرد، قهوه‌ای، قرمز و سیاه در طبیعت دیده می‌شود.

حدود ۴۴۰۰ گونه از شته‌ها شناخته شده که ۲۵۰ گونه از این شته به عنوان آفت شناخته شده است.

 

خسارات شته‌ها به گیاه

شته‌ها به تمامی گونه‌های گیاهی خسارت وارد می‌کند و یکی از عوامل  بیماری‌های ویروسی در گیاهان شته‌ها می‌باشند. شته‌ها خسارات زیادی از جمله قهوه‌ای شدن جوانه و برگ‌ها، ایجاد محل مناسب برای تخم ریزی، پیچ‌ خوردگی و پیچیدگی برگ‌ها، نکروز‌ه و زرد شدن برگ‌ها، کاهش سرعت رشد در گیاهان، تغییر شکل اندام‌های گیاه و از بین رفتن آن‌ها می‌شود.

 

شکل‌شناسی شته‌ها

شته‌ها به دو دسته ‌بالدار و بدون بال است.

تخم‌های شته که ممکن است به صورت تکی و یا جمعی گذاشته شود به رنگ سیاه براق و به شکل بیضی با شاخک‌های بلند ‌است.

شته هنگامی که به مرحله حشره بالغ می‌رسد معمولاً بدون بال هستند اما با افزایش جمعیت، بال‌دار می‌شوند و شروع به پرواز می‌کنند.

 

 

نام‌گذاری شته‌ها

شته‌ها به گیاهان زیادی خسارت وارد می‌کنند به همین دلیل نام شته برگرفته از گیاه هدف و مورد حمله است. به عنوان مثال شته‌ای که به گیاه گردو حمله می‌کند شته گردو نام دارد.

 

نحوه خسارت شته‌ها

شته‌ها توسط اندام‌ خرطوم مانند خود آوندهای بافت‌های جوان گیاه را سوراخ کرده و از شیره آن تغذیه کرده و برای تامین آب مورد نیاز خود آوندهای چوبی را سوراخ می‌کنند.

 

علائم وجود شته بر روی برگ‌ها

هنگامی که شته‌ها از شیره گیاهان استفاده می‌کند ماده‌ای چسبنده‌ای به نام عسلک تولید و ترشح می‌کند که حاوی مواد قندی است. مورچه‌ها از این ماده قندی استفاده می‌کنند.

شته‌ها با مورچه‌ها رابطه بیولوژیکی دارند به طوری‌که شته ماده غذایی برای مورچه‌ها فراهم می‌کند و مورچه‌ها از آن‌ها نگهداری می‌کنند.

 

چرخه زندگی شته‌ها

شته‌ها به دو روش تخم‌گذاری و زنده‌زایی تولید مثل و تکثیر می‌شوند. در اواخر فصل تابستان، دو گونه نر و ماده تولید و رشد می‌کنند. این دو گونه قبل از شروع فصل سرما و پاییز، با جفت‌گیری سبب تولید تخم‌هایی می‌شوند.

شته‌ها در مقابل سرما مقاوم نیستند به همین دلیل شته‌ها زمستان خود را به صورت تخم می‌گذرانند.

با ورود به فصل بهار و مساعد شدن شرایط و آب و هوا و شته‌ها از تخم‎‌ها خارج شده و شروع به تغذیه از گیاه و سپس تولید مثل می‌کند.

 

میزبان‌های آفت شته

شته‌ها ممکن است در طول دوره زندگی خود بر روی گیاهان و درختان متفاوتی زندگی و خسارت وارد کند. مثلا شته هلو می‌تواند به درخت هلو و گیاهان یکساله حمله کند.

 

انواع شته‌ها

از انواع شته می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• انواع شته سیب
• انواع شته مرکبات
• شته درختان میوه هسته دار
• شته پنبه Aphis gossypii
• شته سویا Aphis glycines
• شته جالیز  Aphis gossypii
• شته چغندر قند fabae Aphis
• شته سیاه چای Toxoptera aurantia
• شته مومی کلزا Brevicoryne brassicae
• شته معمولی گندم Schizaphis graminum
• شته درختان کاج Cinara pini و Cinara palaestinesis

 

شته جالیز Aphis gossypii

از آفات مهم خیار که خسارات قابل توجهی به محصول وارد می‎کند شته جالیز است.

شته جالیز سبب پیچیدگی برگ‌های خیار، ترشح عسلک بر روی سطح شاخ و برگ ها و تجمع گرد و غبار و رشد قارچ دوده یا فوماژین و کور شدن مریستم انتهایی می‌شود.

شته جالیز به سرعت رشد و تکثیر می‌کند و مقاومت بالایی در برابر آفت‌کش‌ها دارد.

 

شته مرکبات

شته‌های مرکبات انواع مختلفی دارد اما به طور کلی خسارات آن‌ها شامل تغذیه از شیره درخت، ریزش گل و میوه، پیچیدگی و بدشکلی برگ‌ها و ترشح عسلک بر روی شاخ و برگ‌ها و ایجاد بستری مناسب جهت رشد قارچ دوده یا فوماژین می‌باشد.

 

انواع شته مرکبات

از انواع شته مرکبات می‌توان به انواع زیر اشاره کرد:

• شته جالیز Aphis gossypii
• شته سبز مرکبات   Aphis citricola

• شته سیاه مرکبات  Toxoptera aurantia

 

شته سویا  Aphis glycines

با افزایش جمعیت شته‌های سویا و سوراخ کردن بافت‌های مختلف گیاه و تغذیه از شیره گیاهی خسارات ناشی از آن‌ها نیز افزایش می‌یابد.

شته سویا سبب کاهش عملکرد درخت، عقیم شدن بذرها، زرد و چروکیدگی برگ‌ها می‌شود.

 

 

شته سیاه چای  Toxoptera aurantia

شته سیاه چای یکی از خطرناک‌ترین گونه‌های شته است که سراسر جهان پراکنده می‌باشد. این نوع از شته به بیش از 120 گیاه از جمله چای، قهوه، کاکائو، مرکبات، انبه، انجیر، گیاهان زینتی و غیره حمله می کند.

این گونه از شته‌ها به علت اینکه بیشترین خسارت آن‌ها مربوط به مزارع چای می‌شود به آن شته سیاه چای گفته می‌شود.

این حشره علاوه بر خسارت ناشی از تغذیه شیره گیاهی، به صورت مستقیم ناقل پنج بیماری گیاهی از جمله ویروس تریستزای مرکبات و لکه حلقوی قهوه است.

از خسارات شته سیاه چای می‌توان به پیچیدگی برگ‌ها و سرشاخه‌ها، ریزش گل‌ها، تولید عسلک و بستر رشد قارچ دوده و کاهش فتوسنتز اشاره کرد.

 

شته چغندر قند  Aphis fabae

شته چغندر قند در مزارع چغندر قند در فصل تابستان دیده می‌شود. این حشره با مکیدن شیره گیاهی سبب پیچیدگی برگ‌ها و کاهش رشد و عملکرد گیاه می‌شود.

ظهور و شدت این آفت در مناطق مختلف متفاوت است و رابطه مستقیمی با شرایط محیطی و تامین آب مورد نیاز گیاه دارد.

 

شته خالدار هلو یا شته روغن چراغی Pterochloroides persica Chol

این نوع شته از آفات مهم درختـان هلو، شلیل، زردآلو و آلو است.

شته خالدار در فصل زمستان به صورت تخم زمستان گذرانی می‌کند و با مساعد شدن شرایط و آب و هوا در فصل بهار از تخم بیرون می‌آید.

این حشره به صورت بکرزایی تولید مثل می‌کند و معمولا در قسمت زیرین شاخه‌ها قرار دارد.

این آفت با ترشح شیره و خیس کردن شاخ و برگ‌های قسمت‌های پایینی درخت خسارت خود را وارد می‌کند. این شیره‌ها گاهی اوقات بر روی درخت می‌ماند و خشک می‌شود.

 

شته پنبه Aphis gossypii

شته‌های پنبه به صورت بکرزایی تکثیر می‌شوند.

حشرات کامل شته‌های پنبه با تغذیه از شیره گیاهی سبب تضعیف بوته پنبه شده و همچنین سبب کوتولگی بوته‌ها و ریزش و رنگ پریدگی برگ‌ها نیز می‌شود.

عسلک تولید شده توسط این حشره علاوه بر فراهم سازی بستر رشد قارچ فوماژین باعث انسداد روزنه‌های هوایی شده و همچنین سبب جدب گرد و غبار و کاهش فتوسنتز نیز می‌شود.

 

شته گندم Schizaphis graminum

شته گندم با مکیدن شیره نبایتی سبب ضعیف شدن گندم تولید شده می‌شود. این شته‌ها خود عامل انتقال بیماری‌های ویروسی گیاهی خطرناک هستند که باید سریعا کنترل و با آن‌ها مبارزه شود تا از گسترش آن جلوگیری شود.

 

 

شته مومی کلزا Brevicoryne brassicae

شته مومی کلزا یکی از مهم‌ترین آفات سبزیجات کلزا، کلم، خردل وحشی و شلغم است. این نوع شته در آب و هوای گرم و مرطوب بسرعت گسترش می‌یابد و تولید مثل می‌کند. این شته‌ها اکثرا در شمال کشور وجود دارند. این حشرات در برابر سرما مقاومت بالایی دارند.

این شته‌ها از تمامی قسمت‌های کلزا استفاده می‌کند و در نهایت سبب نابودی کامل گیاه می‌شود.

 

شته سبز هلو (Myzus persicae)

شته سبز هلو يكي از آفات مهم درخت هلو و گوجه فرنگی، سيب زميني، چغندرقند و باقلا است.

شته سبز هلو با استفاده از شیره گیاهی سبب ایجاد خسارات زیادی می‌شود و بیماری‌های ویروسی را گسترش می‌دهد.

 

دلایل مبارزه با شته‌ها

از دلایل اصلی مبارزه با شته‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بالا بودن سرعت تولید مثل و تکثیر حشرات
• از مهم‌ترین انتقال دهنده‌های ویروس گیاهی
• تغذیه از شیره گیاه و در نهایت از بین بردن گیاه
• ضعیف شدن گیاه و بدشکل شدن و ریزش گل و میوه
• قابلیت پرواز تا کیلومترها و جابه جایی توسط باد و مورچه‌ها
• ترشح عسلک بر روی گیاه و قارچی شدن آن (قارچ دوده یا فوماژین)

 

راه مبارزه و کنترل شته‌ها

شته‎ها از آفات مکنده خطرناک برای محصولات کشاورزی می‌باشند که مبارزه و کنترل آن‌ها بسیار حائز اهمیت است.  

 

کنترل و مبارزه با شته‌ها به دو صورت بیولوژیکی و شیمیایی صورت می‌گیرد.

 

کنترل بیولوژیکی شته‌ها

برای مبارزه با شته‌ها از روش کنترل بیولوژیکی استفاده می‌کنیم که شامل دو دسته کنترل بیولوژیکی توسط حشرات و کنترل بیولوژیکی توسط عصاره‌ها است.

• کنترل بیولوژیکی شته‌ها توسط حشرات

حشراتی از جمله کفشدوزک‌ها و نوعی از زنبورها دشمنان طبیعی شته‌ها به حساب می‌آیند که کفشدوزک‌ها با تغذیه از شته‌ها آن‌ها را از بین می‌برند و زنبورها با تخم‌ریزی بر روی شته‌ها باعث نابودی آن‌ها می‌شوند

 

همچنین می‌توان در اطراف گیاه خود اقدام به کاشت گیاهانی مانند بومادران، شوید، رازیانه، قاصدک و نعنا کرد تا شته‌ها از آن‌ها دوری کنند.

همچنین استفاده از تله‌ها و کارت‌های زرد در کنترل بیولوژیکی شته‌ها بسیار مهم و تاثیرگذار است.

 

• کنترل بیولوژیکی توسط عصاره‌ها

محلول تنباکو: تنباکو در برگ‌های خود دارای سمی به نام آلکالوئید است که عصاره آن سبب از بین بردن شته‌ها می‌شود.

محلول سیر: مواد شیمیایی موجود در پیاز، پیازچه و سیر که سبب ایجاد طعم و بوی تند و تیز آن‌ها شده است باعث دوری شته‌ها از گیاه می‌شود.

 

کنترل و مبارزه شیمیایی

اقدام نهایی برای کنترل و مبارزه با آفت شته، مبارزه شیمیایی می‌باشد. بهتر است از کنترل بیولوژیکی برای کنترل شته‌ها استفاده نمود. در صورتی که مبارزه بیولوژیکی پاسخگوی حملات شدید آفت نبوده می‌توان از مبارزه شیمیایی استفاده کرد.

یکی از معایب استفاده از مواد شیمیایی، از بین رفتن همزمان حشرات مفید و مبارز با حشرات مضر است. به همین دلیل بهتر است از مواد و سموم شیمیایی سیستمیک و یا تماسی گوارشی استفاده کرد.

در زیر به برخی از این سموم اشاره می‌شود:

• پریمور
• آکتامیا
• تیاترین
• مالاتیون
• دیمتوات
• دیازینون
• پریمترین
• تیاکلوپرید
• دیکلرووس
• استامی پراید
• ایمیداکلوپرید
• اسپیروتترامات
• تیاکلوپرید و دلتامترین

یکی از موارد مهم در پیشگیری و کنترل آفت شته تغذیه متعادل است یعنی با آبیاری کافی و استفاده درست از کودهای ازته مثل اوره ( خودداری از آبیاری زیاد و مصرف زیاد اوره ) و استفاده از کودهای حاوی پتاس و سیلیس و کلسیم کمک بزرگی به افزایش مقاومت گیاه می نماید.